Jahongir mamatov: iak memuar umid yoki kirish o’rnida

QAYTA QURISH VOQEASI
Kimdir stolimning ustiga bir varaq qog’oz qo’yib kyetibdi. Unda “Mening bundan keyin XDP 
a’zosi deb hisoblashingizni so’rayman” deb yozilgan ekan. Tushunmadim. Oradan ko’p o’tmay 
bizni ikkinchi qavatda bir majlisga taklif qilishayotganini aytishdi. Dadaxon Yoqubov bilan 
birgalikda bordik. Eshikdan kirishimiz bilan majlisni olib borayotgan maslahatchi Baxtiyor 
Nazarov: 
-Mana prezidentimzining ikki qanotlari kelishdi. Ular ham varaqani to’ldirib bermaganlar 
ro’yxatida. Balki XDPga mana hozir a’zo bo’lishar,-dedi. 
Shundan keyin bildim-ki, haligi qog’ozni to’ldirmaganlarni chaqirishgan ekan. 
-Kommunistik partiyani tarqatib yuborib ham undan qutulmabmiz-da,-deb luqma tashladim. 
-Qutuldik. Ilgari kommunistik partiya a’zolik masalasida juda qattiq turar edi. Biz esa qayta qurish 
davrida, Jahongirjon, mana a’zo bo’lishni qulaylashtirib qo’ydik. Prezidentimizning ikki qanoti u 
kishi raisi bo’lgan partiyada bo’lmasalar, bo’ladimi?-dedi Baxtiyor Nazarov. 
-A’zolik majburiymi, ixtiyoriymi?-deb so’radik 

---

-Ixtiyoriy, ammo… 
-Ixtiyoriy bo’lsa, bizga uzr,-deya chiqib ketdik. 
O’sha kuni Baxtiyor Nazarov xonamning yonidan o’tgan kishi bo’lib, bosh suqdi-da; 
-Sizni deb kaltak edik!-dedi. 
Boshqa payt bo’lganda bu adabiyotshunos olimning obrazli gapi deb qo’ygan bo’lardim. Ammo 
o’sha damda u rostdan ham kaltak eganiga shubham yo’q edi. 
KRAYNOV VOQEASI
“Kraynov” degan nomni eshitganlarning labiga uchuk chiqar edi yo tizzasi qaltirardi desam lof 
bo’lmas. Karimovdan boshqa hamma uning yonida qulbachchaga o’xshab, qo’l qovushtiirb 
turardi. Uning oldi-qochdi gaplarini eshitib o’tirardilar, qarshi gap aytolmasdilar. Vazirlaru 
hokimlar Kraynovning ko’nglini topishga urinardilar, xursand qilib turishga intilardilar. Har kuni 
sim qoqib, uning hol-ahvolidan, oilaviy tashvishlaridan so’z ochib, diliga iliqlik kiritib turardilar. 
Kraynov ishga hammadan oldin kelardi va hammadan keyin ketardi. Ba’zan mamlakat uxlayotgan 
yarim tunda ham u ishxonasida o’tirardi. Karimovning yotog’idan “uxladilar”deb xabar kelgach, 
u uyiga yo’l olardi. 
Karimovning huzuriga kim kirishi, kim kirmasligini u hal qilardi. Maxsus kitobi bor. Unda 
Karimov kimlarni, qaysi lavozimdagi kishilarni qabul qilishi kerakligi asosida ro’yxat tuzgan. Uni 
Karimovning kayfiyati yaxshi paytlari o’zgartirib, tasdiqlatib turardi. Bu ro’yxatga kirmagan kishi 
kim bulishidan qat’iy nazar Karimov bilan uchrasha olmasdi. 
Kraynovga yoqqan kishi esa kim bo’lishidan qat’iy nazar ro’yxatga kirishi mumkin edi. U 
Karimovning fe’l-atvorini mukammal o’rganib olgan. Gapini ikki qilib yurganlarni Karimovning 
jahli chiqib turganda ro’baro’ qilardi. O’sha odamning boshiga qora bulut yog’ilardi. 
Karimov ba’zan unga “falonchini so’kib qo’y” deb buyurardi. U xuddi Karimovning o’ziga 
o’xshatib chunonam baqirardiki, tovushi butun qabulxonada eshitilib turardi. Karimov biror 
odamga xush boqsa, Kraynov unga shunaqa shirin so’zlar topib muomala qilardiki, haligi odam 
uchun dunyoda yolg’iz Kraynovgina sodiq do’st bo’lib ko’rinardi. 
Odamlarga laqab qo’yishda shu qadar ustaki, qabr ustiga tosh o’rnatgan ustadek nozik harakat 
qilardi. Ya’ni u otgan o’q nishonga aynan tegardi. Masalan Jo’rabekovga “Botsman”, Alimovga 
“Beriya”, boshqa maslahatchilarga “Artist”, “Devor”, “Tryapka” deb laqab qo’ygan. Shavkat 
YO’LDOSHEVni esa “Ho’kiz” der edi. 
Bir kuni Karimov men yozgan nutqni ko’rar ekan, uni chaqirdi. 
-Qani Johongirga (U Jahongir emas, Johongir der edi-JM) Eltsin va Akaev voqeasini aytib ber,-
dedi. 

---

Kraynov prezidentning ichkaridagi xonasiga yugurib kirib temir qoshiq olib keldi-da Karimovga 
berdi. Keyin egilgancha boshini Karimov tomonga cho’zdi. Karimov qoshiq bilan uning boshiga 
urub ruschalab ashula aytib turdi. 
Keyin Karimov qoshiqni stolning ustiga tashladi-da miriqib kuldi va: 
-Eltsin ichib olib Akaevni ana shunday ashula aytishga zo’rlabdi,-dedi. 
Kraynov mamnun qiyofada chiqib ketdi.