Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

AQShda fermerlarga ajratiladigan kreditlarning qoidalari 
Dastur nomi 
Kreditning 
maksimal 
miqdori 
Kreditlash shartlari 
Kreditdan foydalanish maqsadi 
Asosiy 
vositalarni sotib 
olishga
200 ming doll. - 40 yilgacha;
- agentlikning xarajatlariga 
asosan foizlar belgilanadi; 
- stavka 5%, agar 50% kredit 
boshqa kreditordan olingan 
bo‗lsa 
- yer sotib olish;
- bino, inshootlar qurishga;
- yer va suv resurslari holatini 
yaxshilashga 
Faoliyatini 
boshlayotgan 
fermerlarga
Mulk 
qiymatining 
40 % i 
- 15 yil;
- foiz stavka 4% 
ferma yoki rancho sotib olish
Aylanma 
aktivlarni sotib 
olishga kredit 
200 ming doll. - 1 yildan 7 yilgacha;
- foizlar agentlikning 
xarajatlariga asoslanadi;
- foiz stavka 
subsidirlashtirilishi mumkin 
- qora mol, parranda, em-xashak, 
urug‗lik, ximikatlar, uskunalar 
sotib olishga;
- yer va suv resurslarini 
yaxshilash;
-ma‘lum darajada mavjud 
qarzdorlikni qayta 
moliyalashtirish 
Favqulotda 
kredit
Fermada 
100%
yo‗qotishlar 
bo‗lganda 
500 ming doll. 
Barcha 
kreditlar 
bo‗yicha
- aylanma mablag‗lar uchun
1 yildan 7 yilgacha;
- ko‗chmas mulk bo‗yicha 
yo‗qotishlarni qoplash uchun
40 yilgacha; 
- foiz stavka 3,75% 
- fermer xo‗jaligining ba‘zi 
elementlarini qayta tiklash;
- tabiiy ofat bilan bog‗liq ishlab 
chiqarish xarajatlarini to‗lash;
- fermer oilasi yashashi bilan 
bog‗liq xarajatlarni to‗lash;
- fermer xo‗jaligini qayta tashkil 
etish;
- mavjud qarzdorlikni qayta 
moliyalashtirish 
Agentlik kafolati 
ostida oborot 
aktivlarni sotib 
olish uchun 
kredit
899 ming doll. - 1 yildan 7 yilgacha;
- foiz stavkalari o‗rtacha 
bozor stavkalaridan yuqori 
bo‗lmagan holda;
- subsidilangan foiz stavka 4 
- qora mol, paranda, em-xashak, 
urug‗lik, ximikatlar, uskunalar 
sotib olishga; 
- yer va suv resurslarini 
yaxshilash;

---

494
· davlat byudjetining mablag‗lari hisobidan amalga oshiriluvchi 
okrug, mintaqa, federal darajadagi maxsus davlat dasturlari;
· a‘zolarining jamoaviy majburiyatiga asoslangan kredit uyushma-
lar;
· tovar kreditlarini beruvchi yirik agrobiznes korxonalari;
· trast funksiyalarini bajaruvchi sug‗urta kompaniyalari, pensiya 
fondlari va boshqa iqtisodiy institutlar;
· ko‗p sonli yakka tartibdagi kreditorlar. 
Bu manbalarning barchasi AQSh Fermer krediti tizimi (FKT) va 
Fermerlarga xizmat ko‗rsatish agentligi (USDA Farm Service Agency) 
tarkibiga kiradi. Yirik tijorat banklari qishloq joylarida joylashgan o‗z 
filiallari va kichik banklar orqali fermerlarga kreditlar ajratadi. Amerika 
bankirlari assotsiatsiyasi (American Bankers Association) baholashicha 
8681 turdagi banklar qishloq xo‗jaligini kreditlash bilan shug‗ullanadi. 
Qishloq xo‗jaligini kreditlashda Farm Credit Systemning roli katta 
bo‗lib, bu o‗ziga xos nodavlat tashkiloti bo‗lsadak, faoliyati davlat 
(Government-Sponsored Enterprise - GSE) tomonidan qo‗llab-
quvvatlanadi, ammo u davlat tomonidan kafolatlangan kreditlarni 
ajratmaydi. Fermer krediti tizimi tijorat tashkiloti bo‗lib, uning maqsadi 
o‗z faoliyatida foyda olishdan iborat. Shu bilan birgalikda, qonunlar bu 
tashkilotga, birinchi navbatda, qishloq joylaridagi korxona, tashkilotlar 
va fermerlarga xizmat ko‗rsatish majburiyatini yuklaydi. Federal 
qonunchilikka muvofiq Fermer kredit tizimi soliqlar bo‗yicha 
imtiyozlarga ega va bu, o‗z navbatida, ularga kredit resurslar bozoridan 
arzon kreditlar olish imkonini beradi. Bugungi kunda AQShda fermerlar 
va rancho egalariga beriladigan kreditlarning uchdan bir qismi Fermer 
krediti tizimi tomonidan ta‘minlanadi. Fermer krediti tizimi AQSh 
hukumatining tarkibiy qismi bo‗lgan Fermer krediti bo‗yicha 
ma‘muriyat (Farm Credit Administration - FCA) tomonidan 
muvofiqlashtiriladi. Farm Credit Administration – FCA FKT barqaror 
faoliyat olib borishi, uning boshqa moliya institutlari bilan 
raqobatdoshligini ta‘minlash bo‗yicha faoliyat olib boradi.
Fermerlarga xizmat ko‗rsatish agentligi (USDA Farm Service 
Agency)ning muhim funksiyalaridan biri fermerlar tijorat banklaridan 
yoki FKTdan kredit ola olmagan sharoitda, ularga kreditlar berishi 
mumkin. Odatda, bunday kreditlar fermerlarning moliyaviy ahvoli 
yomonlashganda, tabiiy ofat va bozor konyunkturasi o‗zgarishi 
natijasida fermerlar yo‗qotishlar hamda talofat ko‗rgan hollarda amalga 
oshiriladi. Ba‘zi kreditlar subsidilashtiirilgan kreditlar deyilib, ular 
483
d) xomashyo va materiallar, shu jumladan, mollar uchun yem, 
omixta ozuqa, veterinariya preparatlari, o‗simliklarni himoya qilishning 
kimyoviy vositalari, mineral o‗g‗itlar, yonilg‗i-moylash materiallari va 
ekin maydonlariga ishlov berish bo‗yicha mexanizatsiyalashtirilgan 
xizmatlar sotib olishga yo‗naltiriladi. 
Jamg‗arma 
mablag‗lari 
hisobidan 
berilgan 
kreditlardan 
foydalanganlik uchun foiz stavkasi miqdori O‗zbekiston Respublikasi 
Markaziy bankining qayta moliyalash bo‗yicha kredit berilgan kundagi 
belgilangan stavkasining 50 foizidan ortiq bo‗lmagan miqdorda 
belgilanadi. Kreditlar mijozning asosiy talab qilib olinadigan depozit 
hisob raqami bankda mavjud bo‗lgan taqdirda beriladi. Bank o‗zi bilan 
doimiy aloqaga, bank hisob varag‗ida doimiy pul oqimiga, yaxshi 
nufuzga va yaxshi kredit tarixiga ega bo‗lgan qarz oluvchilarga, blankli 
(ishonchli) kreditlar berish mumkin. Kredit bo‗yicha mol-muok va 
boshqa ta‘minot turlari talab qilinadi. Kredit kredit shartnoma asosida 
garov shartnomasi mavjudligida ajratiladi. 
Bankka berilgan garovning holati, kreditdan kredit shartnomasida 
qayd etilgan shartlarda samarali va maqsadli foydalanilishi ustidan bank 
doimiy monitoring o‗rnatadi, zarur hollarda mijozning faoliyati joyiga 
borib o‗rganiladi. 
Tijorat banklari tomonidan qishloq xo‗jaligi sohasiga mikrokreditlar 
ham ajratiladi. Mikrokreditlar faqat yangidan ochilgan va davlat 
ro‗yxatidan o‗tkazilgan kundan 6 oydan oshmagan davr mobaynida, 
kredit olish uchun tegishli xizmat ko‗rsatuvchi bankka buyurtma bergan 
yuridik shaxs maqomini olib, faoliyat ko‗rsatayotgan dehqon 
xo‗jaliklariga eng kam oylik ish haqining 150 baravarigacha miqdorda 
hamda fermer xo‗jaliklariga eng kam oylik ish haqining 300 
baravarigacha bo‗lgan miqdorda beriladi. Mikrokreditlar qaytarish 
muddatini uzaytirish huquqisiz 3 yilgacha bo‗lgan muddatga beriladi. 
Mikrokredit bo‗yicha foiz miqdori Markaziy bankning amaldagi qayta 
moliyalash stavkasining 1/6 qismini tashkil etadi. Foizlar ushbu kreditlar 
berilgan kundan boshlab hisoblanadi va 12 oy muddat o‗tgach 
undiriladi. 
Dastlabki (boshlang‗ich) sarmoyani shakllantirishga mikrokreditlar 
olish uchun mijoz tijorat bankiga quyidagi hujjatlarni taqdim qilishi 
lozim: 
- qarzdor tomonidan imzolangan va kredit berilishidan oldingi sana 
qo‗yilgan, kreditdan foydalanish maqsadlari bayon etilgan va kredit 
ta‘minlangan holda garov mavzusi ko‗rsatilgan ariza; 

---

484
-·imtiyozli kreditning butun muddati uchun pul oqimlari prognozi 
majburiy tartibda ko‗rsatilgan biznes-reja; 
-·qarz oluvchi (yuridik shaxslar uchun) ro‗yxatga olingan joydagi 
davlat soliq inspektsiyasining balans qabul qilinganligi to‗g‗risidagi 
yozuv mavjud bo‗lgan oxirgi hisobot davri uchun buxgalteriya balansi, 
debitorlik 
va 
kreditorlik 
qarzlar 
to‗g‗risidagi 
ma‘lumotnoma, 
shuningdek, 90 kundan ortiq muddatdagi qarzdorlik bo‗yicha taqqoslash 
dalolatnomalari. 
Tijorat banklari tomonidan mijozning tegishli hujjatlari ilova 
qilingan kredit buyurtmasini 3 ish kunidan oshmaydigan muddatda 
ko‗rib 
chiqishi 
lozim. 
Dastlabki 
(boshlang‗ich) 
sarmoyani 
shakllantirishga ajratilgan mikrokredit umumiy summasining 50 foizini 
naqd pul bilan 1,5 yil (18 oy) muddatga berishga ruxsat etiladi. Tijorat 
banklari tomonidan qishloq xo‗jaligi sohasiga mikrokreditlar: 
- boshlang‗ich sarmoyani shakllantirish uchun mikrokreditlar: 
- yuridik shaxs maqomiga ega bo‗lmagan dehqon xo‗jaliklari va 
yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun eng kam oylik ish haqining 50 
baravarigacha miqdorda; 
- mikrofirmalar va dehqon xo‗jaliklari uchun (yuridik shaxs 
maqomiga ega bo‗lgan) eng kam oylik ish haqining 100 baravarigacha 
miqdorda; 
- fermer xo‗jaliklari uchun eng kam oylik ish haqining 200 
baravarigacha miqdorda ajratiladi; 
- mazkur subyektlar uchun mikrokreditlarning foiz stavkasi - yillik 
3 foiz miqdorida, 18 oygacha bo‗lgan muddatga beriladi.