Jahon tarixi

Inqilobning  sabablari.  Angliya  qiroli  mamlakat  parlamenti 
va  puritanlarga  qarshi  kurash  boshladi.  Buning  oqibatida 
vujudga  kelgan  qarama-qarshilik  inqilobning  asosiy  sababiga 
aylandi.  Qirol  Yakov  I  ning  maqsadi  parlament  mavqeyini 
yo‘qqa  chiqarish  va  eski  feodal  tartiblarni  saqlab  qolish  edi. 
Qirol  mahsulot  sifati yomonlashadi,  degan bahona bilan yangi 
ixtirolarni  qo‘llashni  taqiqlab  qo‘ydi.  Bu  esa  manufaktura 
ishlab  chiqarishi  rivojiga  salbiy  ta ’sir  ko‘rsatdi.  Hukmron 
tabaqa,  davlat  amaldorlari  o‘rtasida  davlat  xazinasini  talon- 
taroj  qilish  kuchaydi.  Qirol  hatto  b a ’zi  tovarlarni  ishlab 
chiqarish  va  sotish  uchun  ruxsatnomani  tadbirkor  va  savdo- 
garlarga  xohlagan  narxda 
sotar  edi.  Oqibatda  savdogarlar 
xarajatlarni  qoplash  uchun  narx-navoni  oshirishga  majbur 
boMardilar.  Yakov  I  ning  tashqi  siyosatidan  burjuaziyaning 
ham  noroziligi  kuchayib  bordi.  Bunga  asosiy  raqib  — Ispaniya 
bilan  murosasozlik  qilinayotganligi  sabab  bo‘ldi.
Karl  I  qirolligi  davrida  (1625—1649)  ham  vaziyat  o‘zgar- 
madi.  U  jamiyatda  yuz  berayotgan  o‘zgarishlarni  tushunish 
va  ularni  qabul  qilishni  istamadi.  Aksincha,  Karl  I  Fransiya 
monarxi  kabi  cheklanmagan  huquqqa  ega  boMishga  intildi. 
Ayni  paytda,  yangi  —  kapitalistik  jamiyat  tarafdorlari  ham 
qo‘l  qovushtirib  o‘tirmadi.  Parlament  amalda  ularning  qo‘lida 
edi.  1628-yilda parlament  «Fluquqlar to ‘g‘risidagi  bill» va «Flu- 
quqlar  to ‘g‘risidagi  petitsiya»ni  qabul  qildi.  Bu  ikki  hujjat 
qirolga  parlament  roziligisiz  birorta  yangi  soliq joriy  etmaslik 
va  sudning  ruxsatisiz  qamoqqa  olishlarni  taqiqlash  majbu- 
riyatini  yukladi.  Bunga  javoban  qirol  parlamentni  tarqatib 
yubordi.  Shu  tariqa  mamlakatda  qirolning  yakka  hokimiyati 
o ‘rnatildi.
Angliyada  1225-yili  qabul  qilingan  «Erkinlikning  buyuk 
xartiyasi» hujjati va uning m azm uni yodingizdami?
41

---

Burjuaziya  vakillari,  savdogarlar,  yangi  zodagonlar,  hur- 
fikrli  dindorlar ham davlat  ishlaridan  chetlatildi.  Mamlakatda 
senzura  kuchaydi.  Mavjud  siyosiy  raqiblar  sud  ta ’qibiga 
duchor  etildi.  Natijada  ko‘plab  fuqarolar  chetellarga  chiqib 
ketdilar.  Qirol  o‘z tarafdorlariga  ichki va tashqi  savdoda katta 
huquqlar  berdi.  Bu  siyosat  narx-navoning  ko‘tarilishiga  olib 
keldi.
Bundan  savdogarlar,  yangi  zodagonlar,  hunarmandlar  va 
barcha  oddiy  kishilar  jabr  ko‘rdilar.  Buning  ustiga  shu  orada 
Shotlandiya  Angliyaga  hujum  qildi.  Bu  esa  vaziyatni  yanada 
og‘irlashtirib  yubordi.  Yuqorida  qayd  etilgan  barcha  omillar 
Angliyada  inqilob  yuz  berishini  muqarrar  qilib  qo‘ydi.