Jahon tarixi

---

U. JO ‘RAYEY,  R.  FARMONOY, 
SH.  ERGASHEV
JAHON TARIXI
Yangi  tarixning  birinchi  davri 
(XVI — XIX  asrning  60-yillari)
Umumiy  o ‘rta  ta ’lim  maktablarining  V III  sinfl 
uchun  darslik
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Xalq  ta’limi 
vazirligi  tasdiqlagan
Qayta  ishlangan  va  to ‘ldirilgan  uchinchi  nashri
СкоЧроп nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi 
Toshkent  — 2014

---

U O ‘K:  94(100) 
КВК 
63.3(0)уа721 
J91
Mas’ul muharrir:
Е.  Xoliqov  —  tarix fanlari  doktori, professor. 
Taqrizchilar:
A.  Hazratqulov  — tarix fanlari  doktori;
S.  Mirzaxo ‘jayev  — tarix fanlari nomzodi; 
N.  Mustafoyeva  —  tarix fanlari nomzodi; 
M. Xolboyeva  — RTMmetodisti.
B e lg ila r   m a zm u n i 
Matnning boshlanishi
Yodda  tuting
Eslang
Qo‘shimcha  m a’lumotlar
Atamalar  mazmunini bilib  oling 
Savol va topshiriqlar
« Respublika  maqsadli kitob jam g‘armasi  mablagMari 
hisobidan ijara  uchun  chop  etildi».
ISBN 978-9943-05-620-6
©  Cho‘lpon  nomidagi  N M IU ,  2010 
©  Cho‘lpon  nomidagi  N M IU ,  2014

---

KIRISH
«YANGI  TARIX»NING  BOSHLANISHI
«Yangi  tarix»  tushunchasi  haqida.  0 ‘zbekiston 
Prezidenti  Islom  Karimov  o ‘zining  «Yuksak  m a’navi- 
yat  — yengilmas kuch» kitobida « 0 ‘z tarixini bilmaydigan, 
kechagi  kunini  unutgan  millatning  kelajagi  yo‘q»,  —  deb 
ta ’kidlashi  bilan  birga  har  bir  inson  jahon  tarixini,  uraum- 
bashariy  taraqqiyot  yo‘lini  chuqur  idrok  etishi  zarurligini  ham 
uqtirganlar.  Zero,  busiz  tarixiy  taraqqiyot  tajribalaridan  zarur 
saboqlar  olib  bodmaydi.
Siz  VII  sinf  «Jahon  tarixi»  darsligi  orqali  xorijiy  dav- 
latlarning  V—XV  asrlarga  oid  tarixini  o ‘rgandingiz  va  bu 
davrning  « 0 ‘rta  asrlar»  deb  atalishini  ham  bilib  oldingiz.
Qodingizdagi VIII  sinf «Jahon tarixi»  darsligi  sizni xorijiy 
davlatlarning  XVJ—XIX  asrning  60-yillari  tarixi  bilan  tanish- 
tiradi.  Olimlar insoniyat tarixining  XVI  asrdan boshlanadigan 
davriga  «Yangi  tarix»  deb  nom  berganlar.  Buning  sababi 
shuki,  bu  davrda  kishilarning  tabiiy  tengligi  g‘oyasini,  shaxs- 
ning  erkinligi  va  sha’ni  kabi 
demokratik  tushunchalarni 
o ‘zida  aks  ettirgan yangicha dunyoqarash shakllandi,  dunyoni 
yangicha  tushunish  asosida  shaxsning  tashabbuskorligi, 
tadbirkorligi  uchun  keng  imkoniyatlar  ochildi.  Buning  nati- 
jasida  iqtisodiy  hayot  gurkirab  o ‘sdi,  ishlab  chiqarishning 
yangi  shakllari  paydo  bo ‘ldi,  mehnat  qurollari  takomillashdi, 
sexlar  о ‘m ini  manufakturalar  egallay  boshladi.  Yevropalik- 
larning  hayotida  ko ‘plab  yangiliklar,  ishchanlik,  intiluv- 
chanlik  kabi  yangi  belgilar  paydo  bo ‘ldi,  ularning  bir  qismi 
sharqdan  kirib  keldi.
Bundan tashqari, yangi davr rivojlangan shahar madaniyati, 
antik  davr  tarixiga  bodgan  katta  qiziqish,  uni  ideallashtirish, 
badiiy  san’atining  tez  hayotiylashuvi  kabilar bilan  ham xarak- 
terlanadi.  Aslida,  ko‘pchilik  hollarda  fojiali  oqibatlarga  olib 
kelgan urushlar,  qo‘zg‘olonlar va  inqiloblar  emas,  kishilarning 
yaratuvchanlik faoliyati,  doimiy izlanish va  intilish  m a’naviyat
з

---

va  madaniyatda,  ijtimoiy  hayotda  va  iqtisodiy  o‘sishda  katta 
ijobiy  o ‘zgarishlarga  olib  keldi.
XVI  asrdan  boshlangan  bu  o‘zgarishlar  natijasida  dastlab 
G ‘arbiy  Yevropa  va  Shimoliy  Amerikada  shakllangan  yangi 
jamiyatni  kapitalistik  jamiyat  deb  atay  boshladilar.
Kapitalistik  jam iyat  —  xususiy  mulkning  asosini  sanoat 
korxonalari  tashkil etadigan,  shuningdek,  rivojlangan  bozor 
iqtisodiyoti  va  yuqori  sanoat  ishlab  chiqarishiga  asoslangan 
jamiyatdir.
Bu jamiyatning  nomi  «kapital»  so‘zidan  olingan.  Kapital  — 
o‘z  egasiga  daromad  keltiravchi  xususiy  mulk  (fabrika,  zavod, 
kon, bank va  boshqalar) va mablag‘,  o‘zini-o‘zi ko‘paytiravchi 
sarmoyadir.  Bu  sarmoyaning  asosida  erkin  tadbirkorlik  fao- 
liyati  yotadi.  Kapitalistik  jamiyat  siz  VII  sinfda  bilib  olgan 
feodal  jam iyatdan  qaysi  xususiyatlari  bilan  farq  qiladi? 
Kapitalistik  jamiyat  xususiy  mulk  va  yollanma  mehnatdan 
foydalanuvchilarga  keng  imkoniyat  yaratib  berdi.  Agar  feodal 
jamiyatda  kishi  kishiga  qonun  bilan  majburlab  qaram  qilib 
qo‘yilgan bo‘lsa,  kapitalistik jamiyatda barcha fuqarolar qonun 
jihatidan  rasman  erkin  bo‘lganlar.  Ayni  paytda,  u  insonning 
qobiliyati,  salohiyati,  g‘ayrati  va  shijoatiga  katta  yo‘l  ochgan 
jamiyat  hamdir.
Shu  sababli  kapitalistik  jamiyat  davrida  insoniyat  tarixida 
misli ko‘rilmagan kashfiyot va  ixtirolar amalga  oshirildi.  Xusu- 
san,  kishilar  motor,  mashina,  paroxod,  parovoz,  temiryo‘1, 
dizel,  martin  pechi  va  boshqalarni  kashf  etdilar.  Aviatsiya, 
telegraf,  telefon,  televideniye  va  radioni  o ‘ylab  topdilar.  Yer 
yuzini  elektr  chiroqlari  bilan  yoritish  boshlandi.  Yangi-yangi 
energiya  manbalari  yaratildi.  (Bular  haqida  9-sinfda  to ‘la 
m a’lumot  olasiz.)