|
Ishlab chiqaruvchi kuchlarning o'sishi. Hunarmandchilikning qishloq xo'jaligidan ajralishi. Shahar qishloq xo'jaligidan, shu jumladan siyosiy va mafkuraviy ajralgan o'rta asrlar jamiyati funksiyalarining markaziga aylanganiga qaramay, shahar hayotining asosini iqtisodiy funksiya tashkil etdi - paydo bo'lgan va rivojlanayotgan oddiy tovar xo'jaligida markaziy rol: kichik. miqyosda tovar ishlab chiqarish va ayirboshlash. Uning rivojlanishi ijtimoiy mehnat taqsimotiga asoslangan edi: axir, asta-sekin vujudga keladigan alohida mehnat tarmoqlari faqat o'z faoliyatlari mahsulotlarini ayirboshlash orqaligina mavjud bo'lishi mumkin.
X-X I asrlarda. Gʻarbiy Yevropa iqtisodiy hayotida muhim oʻzgarishlar roʻy berdi . Ilk o'rta asrlarda feodal ishlab chiqarish usulining o'rnatilishi bilan bog'liq ishlab chiqaruvchi kuchlarning o'sishi hunarmandchilikda eng tez sur'atlar bilan davom etdi. U erda texnikaning bosqichma-bosqich o'zgarishi va rivojlanishida va asosan hunarmandchilik va hunarmandchilik mahoratida, ularni kengaytirish, farqlash, takomillashtirishda ifodalangan. Hunarmandchilik faoliyati tobora ko'proq ixtisoslikni talab qildi, bu endi dehqon mehnatiga mos kelmadi. Shu bilan birga ayirboshlash sohasi takomillashtirildi: yarmarkalar tarqaldi, muntazam bozorlar shakllandi, tanga zarb qilish va muomala sohasi kengaydi, aloqa vositalari va vositalari rivojlandi.
Dehqonchilikdan hunarmandchilikning ajralishi muqarrar bo‘lgan payt keldi: hunarmandchilikni ishlab chiqarishning mustaqil tarmog‘iga aylantirish, hunarmandchilik va savdo maxsus markazlarda jamlandi.
Hunarmandchilik va savdo-sotiqni dehqonchilikdan ajratishning yana bir sharti ikkinchisining rivojlanishidagi muvaffaqiyat edi. Gʻalla va texnik ekinlar ekish kengaydi: qishloq xoʻjaligi bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan yuk mashinalari, bogʻdorchilik, uzumchilik va vinochilik, sariyogʻchilik, tegirmonchilik rivojlangan va takomillashgan. Chorva mollari soni ko‘payib, zoti yaxshilandi. Otlardan foydalanish ot transporti va harbiy ishlarda, yirik qurilish va tuproqqa ishlov berishda muhim yaxshilanishlarga olib keldi. Qishloq xo'jaligi mahsuldorligining oshishi uning bir qismini, shu jumladan hunarmandchilik xomashyosi sifatida yaroqli bo'lganlarini tayyor hunarmandchilik mahsulotlariga almashtirish imkonini berdi, bu dehqonni o'zi ishlab chiqarish zaruratidan xalos qildi.
Yuqorida qayd etilgan iqtisodiy shart-sharoitlar bilan bir qatorda 1-2-ming yilliklar boʻsagʻasida ixtisoslashgan hunarmandchilik va umuman oʻrta asr shaharlari rivojlanishi uchun eng muhim ijtimoiy-siyosiy shart-sharoitlar paydo boʻldi. Feodallashuv jarayoni yakunlandi. Davlat va cherkov shaharlarda o'zlarining qo'rg'onlari va daromad manbalarini ko'rdi va ularning rivojlanishiga o'z hissasini qo'shdi. Hukmron sinf paydo bo'ldi, uning hashamatga, qurol-yarog'ga va alohida yashash sharoitlariga bo'lgan ehtiyoji professional hunarmandlar qatlamining ko'payishiga yordam berdi. Muayyan vaqtgacha davlat soliqlari va katta ijara haqining o'sishi dehqonlarning bozor munosabatlarini rag'batlantirdi, ular tobora ko'proq bozorga nafaqat ortiqcha, balki o'z hayoti uchun zarur bo'lgan mahsulotlarning bir qismini ham olib kelishlari kerak edi. Boshqa tomondan, tobora ko'proq zulmga duchor bo'lgan dehqonlar shaharlarga qocha boshladilar, bu ularning feodal zulmiga qarshilik ko'rsatish shakli edi.
Shunday qilib, X-X I asrlarga kelib. Yevropada hunarmandchilikni qishloq xo'jaligidan ajratish, ajratish uchun zarur sharoitlar paydo bo'ldi. Aynan «ishlab chiqarishning ikki asosiy tarmoq — qishloq xo'jaligi va hunarmandchilikka bo'linishi bilan» deb yozgan edi F. Engels, bevosita ayirboshlash uchun ishlab chiqarish, ya'ni tovar ishlab chiqarish vujudga keldi, shuningdek, tovar sohasida ham katta siljish yuz berdi. ayirboshlash, umuman tovar munosabatlari .
Ammo qishloqda savdo hunarmandchiligini rivojlantirish imkoniyatlari juda cheklangan edi, chunki u yerda hunarmandchilik mahsulotlarini sotish bozori tor edi va feodal hokimiyati hunarmandni oʻziga kerakli mustaqillikdan mahrum qildi. Shuning uchun hunarmandlar qishloqdan qochib, mustaqil mehnat qilish, mahsulot sotish, xomashyo olish uchun eng qulay shart-sharoit topilgan joyga joylashdilar. Hunarmandlarni bozor markazlari va shaharlarga joylashtirish qishloq aholisining u yerdagi umumiy harakatining bir qismi edi.
Hunarmandchilikning dehqonchilikdan ajralishi va ayirboshlashning rivojlanishi natijasida, dehqonlarning, shu jumladan, har qanday hunarni bilganlarning qochib ketishi natijasida X-X III asrlarda. (Italiyada esa 9-asrdan boshlab) Gʻarbiy Yevropa boʻylab yangi feodal tipdagi shaharlar tez oʻsdi. Ular hunarmandchilik va savdo markazlari bo'lib, aholining tarkibi va asosiy mashg'ulotlari, ijtimoiy tuzilishi va siyosiy tashkil etilishi bilan bir-biridan farq qilar edi.
Binobarin, feodal shaharlarning shakllanishi ilk o‘rta asrlardagi ijtimoiy mehnat taqsimoti va ijtimoiy evolyutsiyasini nafaqat aks ettirdi, balki ularning natijasi ham bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
