|
Tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi va feodal jamiyatining ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o'zgarishlar. Shaharlar tovar ishlab chiqarish va ayirboshlashning asosiy markazlari sifatida feodal qishlog'iga tobora kuchayib borayotgan va ko'p qirrali ta'sir ko'rsatgan. Dehqonlar kundalik buyumlar: kiyim-kechak, poyabzal, metall buyumlar, idishlar va arzon zargarlik buyumlarini sotib olish, shuningdek, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini sotish uchun shahar bozoriga tobora ko'proq murojaat qila boshladilar. Dehqonchilik (non) mahsulotlarining savdoga jalb etilishi shahar hunarmandlari mahsulotlariga qaraganda beqiyos sekinroq va qishloq xo'jaligining texnik va ixtisoslashtirilgan tarmoqlari (zig'ir xomashyosi, bo'yoqlar, vino, pishloq, jun va teri xom ashyosi va boshqalar)ga qaraganda sekinroq edi. .).), shuningdek, qishloq hunarmandchiligi va hunarmandchiligi mahsulotlari (ayniqsa, iplar, zig'ir matolari, qo'pol matolar va boshqalar). Bu ishlab chiqarish turlari asta-sekin qishloq xo'jaligining tovar tarmoqlariga aylandi. Borgan sari ko'proq mahalliy bozorlar paydo bo'ldi va rivojlandi, ular shahar bozorlarining ta'sir doirasini kengaytirdi va ichki bozorning asosini shakllantirishni rag'batlantirdi, har bir mamlakatning turli mintaqalarini u yoki bu kuchli iqtisodiy aloqalar bilan bog'ladi markazlashtirish.
Dehqon xo‘jaligining bozor munosabatlaridagi ishtirokining kengayishi qishloqda mulkiy tengsizlik va ijtimoiy tabaqalanishning kuchayishini kuchaytirdi. Dehqonlar, bir tomondan, badavlat elitani , ikkinchi tomondan - ko'plab qishloq kambag'allarini, ba'zan barcha ersizlarni, har qanday kasb yoki ish bilan shug'ullanadigan feodallar yoki boy dehqonlar sifatida ajratdilar. Nafaqat feodallar, balki farovonroq qishloqdoshlari tomonidan ham ekspluatatsiya qilingan bu kambag'al dehqonlarning bir qismi yashash uchun qulayroq sharoit topish umidida doimiy ravishda shaharlarga jo'nab ketardi. U erda ular shahar plebey muhitiga tushishdi. Ba'zan badavlat dehqonlar ham to'plangan mablag'larni savdo va sanoat sohasida ishlatishga intilib, shaharlarga ko'chib o'tdilar.
Tovar-pul munosabatlarida nafaqat dehqon, balki xo'jalik xo'jaligi ham jalb qilindi, bu ular o'rtasidagi munosabatlarda, shuningdek, katta yer egaliklari tarkibida sezilarli o'zgarishlarga olib keldi. Aksariyat G'arbiy Yevropa mamlakatlari uchun eng xos bo'lgan narsa ijara almashinuvi jarayonining rivojlanish usuli edi: mehnat ijarasi va oziq-ovqat ijarasining katta qismini naqd to'lovlar bilan almashtirish. Shu bilan birga, feodallar nafaqat ishlab chiqarish, balki qishloq xo'jaligi mahsulotlarini, odatda, yaqin, mahalliy bozorda sotish bilan bog'liq barcha tashvishlarni aslida dehqonlarga o'tkazdilar. Bu taraqqiyot yo'li asta-sekin XII I-X V asrlarda domenni yo'q qilish va feodalning barcha yerlarini yarim feodal tipdagi egalik yoki ijaraga taqsimlashga olib keldi. Domenning yo'q qilinishi va rentaning almashtirilishi bilan dehqonlarning asosiy qismini shaxsiy qaramlikdan ozod qilish ham bog'liq bo'lib, bu G'arbiy Yevropaning aksariyat mamlakatlarida 15-asrda yakunlandi. Ijara haqini almashtirish va shaxsiy emansipatsiya, asosan, katta iqtisodiy, shaxsiy va huquqiy mustaqillikka erishayotgan dehqonlar uchun foydali edi. Biroq bunday sharoitda dehqonlarning iqtisodiy ekspluatatsiyasi koʻpincha kuchayib bordi yoki ogʻir shakllarni oldi – feodallar foydasiga ularning toʻlovlarining koʻpayishi va turli davlat bojlarining koʻpayishi hisobiga.
Feodal ijtimoiy-iqtisodiy asosini rivojlantirishning turli shakllari oʻrtasidagi kurash sharoitida dehqonlar va burgerlarning ijtimoiy salmogʻining oshishi bilan dehqonlarning feodal zulmiga qarshiligi kuchaydi, jamiyat hayotining barcha sohalarida sinfiy kurash kuchaydi. XIV- yilda X V asrlar. bir qator mamlakatlarda G'arbiy Yevropa o'rta asrlari tarixidagi eng yirik dehqon qo'zg'olonlari bo'lib o'tdi, ular shahar aholisi tomonidan qo'llab-quvvatlandi va bu mamlakatlarning rivojlanishida o'z aksini topdi. 15-asr boshlariga kelib. G'arbiy Yevropa mamlakatlarida klassik patrimonial tuzum tanazzulga yuz tutdi va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining markazi va uning bozor bilan aloqalari feodal xo'jaligidan tobora ko'proq tovarga aylanib borayotgan mayda dehqon xo'jaligiga o'tdi. Patrimonial tashkilot inqirozi, umuman, G'arbiy Yevropada feodal tuzumining gullab-yashnashining eng yuqori cho'qqisi (XII I-X IV asrlar oxiri) tugaganligini aniq ko'rsatdi . Ammo bu hech qanday holatda feodalizmning umumiy inqirozini, uning oxirini anglatmaydi. Feodal tuzum, aksincha, tovar-pul munosabatlarining nisbatan yuqori darajasi, oddiy tovar tuzilmasining rivojlanishi tabiiy xo'jalik iqtisodiyotiga putur etkaza boshlaganda, o'zgargan sharoitga asosan muvaffaqiyatli moslashdi. Qishloq xo'jaligini bunday qayta qurish, qishloq hayotini tashkil etish, ayniqsa feodallar uchun bir qator qiyinchiliklarga duch keldi: ishchilar (shu jumladan egalar) taqchilligi, ekin maydonlarining bir qismining vayron bo'lishi, ko'plab mulklarning rentabelligi.
Agar bu hodisalarni "agrar inqiroz" (V. Abel ) deb hisoblash mumkin bo'lsa , unda faqat klassik feodalizmning agrar tizimini - eski patrimonial tizimni nazarda tutgan holda. Lekin bu hodisalarda umumiy “iqtisodiy tushkunlik” (M.Postan) va undan ham ko‘proq “feodalizm inqirozi”ni (R.Xilton va boshqalar) ko‘rish hech qanday tarzda mumkin emas. Inqirozga faqat "tabiiy" omillar sabab bo'lgan (garchi ular muhim rol o'ynagan bo'lsa-da ): 14-asrning o'rtalarida Yevropani qamrab olgan vabo epidemiyasi natijasida aholi sonining kamayishi, tuproqning kamayishi va iqlimning yomonlashishi ro`y,bergan. XI V- XV asrlarda G'arbiy Yevropa qishlog'ida sodir bo'lgan o'zgarishlar , tovar xo'jaligining roli kuchayishi sharoitida va ta'sirida feodal tuzumi evolyutsiyasining keyingi bosqichini ifodalaydi. Feodalizmning butun ijtimoiy tuzum sifatidagi haqiqiy inqirozi hatto Yevropaning eng ilg‘or mamlakatlarida ham ancha keyinroq – 16 yoki hatto 17-asrda sodir bo‘ldi.
Shunday qilib, shaharlar va shaharliklar nafaqat o'rta asrlar savdosi va hunarmandchiligi, navigatsiya, turli xil aloqalar va yangi turdagi jamoalarni yaratish sohasida etakchi o'rinlarni egallagan. Ular hamma joyda katta ta'minlangan, garchi turli mamlakatlarda juda farqli bo'lsa-da, qishloq xo'jaligi tizimiga ta'siri, dehqonlar va feodallarning mavqeyi, feodal davlat rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi
Do'stlaringiz bilan baham: |
