Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

11.4. « Erkinlikning buyuk xartiyasi », uning katolik cherkovi uchun mafkuraviy axamiyati ».
Katolik cherkovining Angliya xukumdori Genrix II davrida uz siyosiy xukmronligi va kirolga taьsir doirasiga ega bulishga intilishi uning ugillari Richard I va Ioann ( Jone) Ersiz ( 1199 – 1216 y.) davrlarida xam davom etdi. Bu davrda kirol xokimiyati juda zaiflashib kolgan edi. Kirol sifatida kupgina talofatlar kurayotgan Iaonn Kenterbedi arxiepiskopini saylash masalasiga aralashib, papa Innokentiy III bilan tuknashib koldi. Papa kirolni cherkovdan kuvib, butun Angliyada ibodat kilishni man etdi. « Taxtdan ajralish xavfi ostida kolgan va jamiyatning etarlicha kullab – kuvvatlashiga kuzi etmagan kirol taslim bulishga majbur buldi. U uzini papaning vassali deb tan oldi va xar yili papa xazinasiga bir ming funt sterling xiroj tulash majburiyatini oldi ».¹
Mamlakatda papa bilan kirol urtasidaga tuknoshuv kirolning obrusini tushirib yubordi. Ioann va uning amaldorlari tamonidan kullanib kelinayotgan turli xaksizliklar keng xalk urtasida paydo bulgan naroziliklarni kuchayishiga olib keldi. Natijada 1215 yilda Ioann Ersizga karshi mamlakatda kuzgalon kutarildi. Eng yirik baronlar kuzgalonga raxbarlik kildi. Kuzgalonga kupgina ritsarlar, shuningdek, London shaxri axolisi xam kushildi. Kirol kulga olindi va kuzgalonchilar tamonidan ishlab chikilgan « Erkinlikning buyuk xartiyasi » deb atalgan xujjatga imzo chekishga majbur kilindi.
Xartiya 63 moddadan iborat bulib, muxim siyosiy xujjat edi. Xujjat asosan feodallar sinfining manfaatlarini kuzda tutuvchi kupdan – kup yon berishlar va imtiyozlarni uz ichiga olgan edi. U baronlarga va feodallarga uz mulkini meros kilib koldirishga va vasallik tulovlarini kamaytirishga imkon berar edi. Angliyadagi erkin kishilarning birortasi kamokka olinmaydi, degan modda xujjatga kiritildi. Shuningdek, xujjatda bundan buyon baronlik sudlari saklanib kolinishi va kirollik sudlari baronlik sudlari ishiga aralashmasligi kafoatlanib kuyildi.
Xartiyada baronlar va ritsarlardan iborat Buyuk kirollik kengashi tuzilganligi eslatib utiladi.
Xartiyaning barcha moddalari mamlakat mulkdorlari manfaatini ximoya kilish va ularga turli imtiyozlar yaratib berilishga karatilgan bulib, ammo undagi biror modda jamiyatning eng mazlum tabakasi xisoblanmish krepastnoy dexkonlarga xech bir engillik va erkinlik bermagan edi.
Feodallar xujjati bulgan va avvalo yirik baronlarning manfaatlarini taьminlagan Buyuk erkinlik xartiyasi . xar xolda muxim axamiyatga ega edi. Xartiya baronlar ayrim guruxining talablari bulmasdan, balki siyosiy markazlashish tamoyilini rad etmagan , bu tamoyil Bilan xisoblashgan va davlatni idora kilishni maьlum darajada tartibga tushirishga intilgan, umu-


^{1. V. F. Simyonov. Urta asrlar tarixi, 1987 y. 237 – 238 – betlar.}
man. Feodal dvoryanlari barcha toifasining xam talabi edi.
Kirol oldiga xartiya talablarining kuyilishi va uning kirol tamonidan imzolanishi garchi keyinchalik Angliya siyosiy xayotida Yangi siyosiy xayotidayangi siyosiy uzgarishlarga zamin bulgan bulsa xam, usha davrda mamlakatda kirol xokimiyati nufuzining anada pasayishiga olib keldi.
Katolik cherkovi uchun esa bu xujjat muxim mafkuraviy axamiyatga ega buldi. Cherkov xartiya ijodkorlarini goyaviy kullab – kuvvatlab turdi. Vujudga kelgan kuzgalon katnashchilariga goyaviy madadkor bulib turdi. Cherkov mamlakatda kirol xokimiyatining nufuzi pasayishidan moddiy va maьnaviy manfatdor tashkilot sifatida cherkovga nisbatan kirol munosabatini uzgarishiga erishdi. Agar kirol xartiya talablariga rozi bulmaganda cherkov butun xalkni oyokka turgizishga xam muvaffak bular edi. Xujjat mamlakat siyosiy xayotida katolik cherkovi obrusini oshirdi. Kirol xokimiyatini mulkdorlar tabakasi va cherkov xokimiyati bilan kelishuvchilik yulini tutishga majbur etdi.