|
Tarixiy Aleksandr shaxsiyatining idiallashtirish sabablari.
Buyuk Aleksandr vafotidan keyin yunon faylasuflari ,ayniqsa,stoiklar shohni o‘zlari targ‘ib etgan g‘oyalarni amalga oshiruvchi insonparvar hokim deb e’lon qiladilar.(Erotosfen).Bu an'anani Plutarx ham davom ettirdi.Yozuvchining yoshlik paytida yozilgan “Aleksandrning muvaffaqiyati va qahramonligi “deb atalgan she’rda shoh obrazi ideallashtirilganligi, stoisizm faylasuflariga xos fikrlar nisbat berilganini ko’ramiz.”Aleksandr Aristotel bergan maslahatga amal qiladi…Xudoning buyrug‘I tufayli o’zini turli joylardan odamlarni o‘rni kelganda yaxshi so‘z bilan ,bo‘lmasa qurol kuchi bilan yarashtiruvchi, birlashtirib ,do'stlashtiruvchi deb hisoblab,urf-ofatlarni ,yashash tarzi ,oila,xulq-atvor kabilarni qorishtirib yubordi va hammaga vatan -butun olam ,qasr va uy-joy-lager ,qardoshlar-yaxshi odamlar ,begonalar-yomon odamlar, ellinlar-xayrli ishlar ,varvarlar-yomon ishlarda namoyon bo‘ladi, deb e’lon qildi".Diodor Aleksandr shaxsi va faoliyatini ideallashtiradi, ammo shoh xarakterini ochib bermaydi.Diodorni umuman na voqealar sababi ,na personajlar xarakteri,na uzoq yurtlarga qilingan yurishlar,na behisob janglar ,na baqtriyaliklar, na talafotlar ,na qon to‘kishlar qiziqtiradi.
Sharq adabiyotida Iskandar masalasi.
Iskandar Zulqarnayn- Sharq xalqlari adabiyotida keng tarqalgan obraz. Bu obraz Aleksandr Makedonskiy faoliyati bilan bevosita bog`liq. Iskandar Qur’onning 18-surasidagi afsonalar orqali Zulqarnayn nomi bilan Sharqdagi musulmon xalqlari orasida keng tarqalgan. Iskandar 20 yoshida taxtga o`tirgan.Sharqda uni shoxi bor deb tasnif berishgan.Iskandarning otasi FilippIIni qastdan o`ldirilgach u tahtga o`tiradi. Iskandar Zulqarnayin miloddan avvalgi 356-yilda tug`ilgan. Iskandar o`sha paytda mashxur faylasuf Arestotel qo`lida tarbiyalangan. Iskandar miloddan avvalgi 336- yili Makedoniya taxtiga o`tiradi. Iskandar Zulqarnayn deganda asosan ikki shoxli Iskandar, degan tushunchani tushunamiz. Haqiqatdan ham ko`pgina tarixiy manbalarda hikoyat va rivoyatlarda Iskandarning shoxi bor degan tahminlar bor.Bazilar Iskandarni ikkta shohi bor desa bazilarida bitta deb tarif berishgan. Bazi tahminlarga ko`ra Iskandar FilippIIning o`g`li emas balki u Misr hudosi Ammonning o`g`li degan tahminlar bor. Zulqarnayn quyoshga yaqin borib, uni ikki shoxi bilan tutibdi va ayni paytda shoxlari bilan Sharq va G`arbni ham ushlab turibdi. Shu tufayli u “Ikki shoxli” degan nom olibdi. Iskandar xaqidagi ilk ma’lumotlar 10-asr tarixchilari Xamza ibn Hasan al-Isfaxoniy, Dinovary, tabariylar asarlarida uchraydi. Beruniy “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” kitobida Zulqarnayn haqidagi mavjud fikrlarga aniqlik kiritganlar. Abu Ali Muhammad ibn Muhammad Bal’amiyning nasriy asarida Iskandar obrazi salbiy shaxs tarzida talqin qilingan. Firdavsiyning “Shohnoma”sida tarixiy fikrlardan birmuncha to`g`riroq foydalanishga xarakat qilingan. Nizomiy Ganjaviyning “Iskandarnoma”, Jomiyning “Xiradnomai Iskandariy”dostonlarida Iskandar obrazi fotih, olim, faylasuf va payg`ambar qilib ko`rsatilgan. Iskandar haqida hatto “Qur’on”da keltirilgan bu epizoddan Alisher Navoiy ham o`zining “Saddiy Iskandariy” dostonida mahorat bilan foydalanganligini ko`rishimiz mumkin. Bunday epizodni biz “Xamza” chilikka ilk bor asos solgan Ilyos ibn Yusuf (Nizomiy) ijodida ham uchratamiz. “Saddiy Iskandariy” va “Iskandarnoma” dostonlarining muallifi ham asosan “Qur’on”da keltirilgan epizodlardan foydalanganli-gini ko`rishimiz mumkin. Iskandar taxtga o`tirgach unga chegaradosh, so`ng boshqa yerlarni bosib olgan. Barcha bosib olgan yerlariga o`zining nomi(Makedoniya)ni bergan. U taxtga o`tirgach miloddan avvalgi 334-325-yillarda Sharqdagi ko`p mamlakatlarni nbosib oladi.Iskandar miloddan avvalgi 335- yili Illiriya va Frakiya ustiga katta qo`shin tortib ularni o`ziga itoat ettiradi. Miloddan avvalgi 333-yili Iskandar Kichik Osiyoning o`rtasidagi Kapedoniniya vilayatini ishg`ol qilib qishni o`sha yerda o`tkazadi va o`sha vaqtda eron qo`shinlari Kapedoniya tomon kelayotgan edi. Buni bilgan Iskandar qo`shinlarini olib Kilikiyaga olib o`tib, Tarsshaharchasini bosib oladi.Iskandar Zulqarnaynning boshi tushirilgan tanga hozirda muzeyda saqlanyabdi. Bu tanga o`sha paytda Iskandarning ko`p yerlarida ishlatilingan. Iskandar Zulqarnayn moloddan avvalgi 323-yil Bobil shahrida vaot etgan. U vafot etgach Yunonistondan Hindistongach bo`lgan joylarda tashkil topgan ko`pgina davlatlar parchalanib ketadi va uning saltanatlari o`rniga bir qancha podsholiklar tashkil topadi
Do'stlaringiz bilan baham: |
