Jahon adabiyoti” fanidan yakuniy nazorat savollari “Belgamish” dostoni

. Sharq va G‘arb klassitsizmi qiyosi.

. Petrarka, Shekspir sonetlari.

Jahon she’riyatida XIII asrda paydo bo‘lgan sonet janri o‘tgan davrlar mobaynida yanada sayqal topib, turli shakllarga ega bo‘ldi. Aslida ilk sonetchilar qadim Provans o‘lkasida yashagan o‘rta asr trubadur (provanscha: trobador — topqir) shoirlar edi. XII asr oxirida Italiyaning Sitsiliya va Toskane viloyatlariga kelib qo‘nim topgan trubadurlar mahalliy shoirlar bilan ijodiy hamkorlikda yangicha she’riy janr — sonet (italyancha: sonetto — aniq qolipli jarangdor she’r)ni kashf qildilar. Keyinchalik ”yangi xushta’b uslub” (italyancha: dolice stil nuovo) deya nom qozongan bu she’riy janrda buyuk Dante sevgilisi Beatrichega bag‘ishlangan ishqiy misralarini bitadi. Uning izdoshi Petrarka ijodida sonet yanada yuksaklikka ko‘tarildi. Shoirning mahbubasi Lauraga bag‘ishlab yozgan sonetlari o‘z muallifi nomini jahon she’riyati shohsupasiga olib chiqdi. XVI asrda sonet Frantsiyaga ko‘chib o‘tib, Pyer de Ronsar va dyu Belle singari gumanist shoirlar ijodida yetakchi o‘rin egalladi.
Nihoyat, XVI asr oxirida sonet ingliz she’riyatiga ham kirib keldi. Tomas Uayet, Filip Sidney va Edmund Spenser singari gumanist shoirlar o‘z ijodida sonet janrini yanada takomillashtirdilar. Buyuk shoir va dramaturg Uilyam Shekspir sonetning ”inglizcha shakli”ni yaratish bilan birga, uni ham mazmunan, ham badiiyan yuksak darajaga ko‘tardi. Masalan, Dante va Petrarka davridagi ”klassik sonet” shakli o‘n to‘rt misrali bo‘lib, u ikki qismga — aktava (sakkizlik) va sestata(oltilik)ga bo‘lingan. O‘z navbatida, aktava ikkita to‘rtlikka, sestata esa ikkita uchlik(tertseta)ka ajratilgan. Sonetning Shekspir yaratgan yangi shakli ham o‘n to‘rt misra bo‘lsa-da, ko‘rinishi ”klassik sonet”dan birmuncha farq qiladi. Dastavval uchta to‘rtlik, oxirida esa xulosalovchi ikki misra alohida keladi. Qofiyalar o‘rni esa birinchi to‘rtlikda abab, ikkinchisida cdcd, uchinchisida efef va oxirgi ikkilikda gg ko‘rinishida bo‘ladi.Shekspirning “Sonetlar” (Sonnets) kitobini ilk bor 1609 yili noshir Tomas Torp chop ettirgan. Shoir zamondoshi, adabiyotshunos Fransiz Merezning ta’kidlashicha, aslida Shekspir o‘z sonetlarini 1592—1598 yillar orasida yozib tugatgan. Bu to‘plamga shoirning 154 ta soneti jamlangan bo‘lib, asarlar mazmunidagi falsafiy teranlik, lirizm ustuvorligi, ko‘tarinki kayfiyat va musiqaviylik o‘quvchini o‘ziga rom etadi.

124.