J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

1 4 . 2 . H osila m oliyaviy vositalarning asosiy tu r la ri
Forvard shartnom alari — kelishilgan shartlar asosida, kela- 
jakda, shartnom adagi bazis aktivlarni yctkazib berish bo‘yicha 
ikki tomon o‘rtasida tuzilgan bitim. Forvard shartnom alar indi­
vidual xususiyatga ega bo‘lib, birjalarda m uomalada bo‘lmaydi, 
y a ’ni birjadan tashqaridagi savdolarda ayirboshlanadi. Forvard 
shartnomalari, lyuchers bitimUiri kabi tomonlarga bazis aktiv­
larni sotisb va sotib olish m ajbiinyatini yuklaydi. Forvard shart­
nomalari tomonlar o‘rtasida crkin holda tuziladi. Shuningdek, 
m azkur shartnom alar korxonalarga o‘zlarining uzoq muddatli 
davriy oraliqda y irik miqdordagi xarajatlarini rejalashtirish ham - 
da kelajakda ishlab chiqariladigan mahsulotlar narxini xedjirlash 
im konini beradi.
Forvard shartnom alarida qo‘IIaniladigan kursni avvaldan 
hisoblashning bir qator formulalari mavjud bo‘lib, ulardan eng 
asosiysi va oddiysi quyidacha:
Bunda: F — forvard kursi; S — spot (joriy) kurs; r — risksiz da- 
romadning foiz stavkasi (odatda, bunda banklarning depozit foiz 
stavkasi yoki davlat q im m atli qog‘ozlari foiz stavkalari olinadi) 
(bu ko‘rsatkich koeffitsient ko‘rinishida olinadi, m asalan, 10 foiz
0,1 koeffitsient, 14 foiz — 0,14 va h.k.); t — forvard shartnomasi- 
ning am al qilish muddati, kun hisobida.
Agar forvard shartnom asidagi aktivlar bo‘yicha dividendlar 
yoki foiz to‘lovlari am alga oshirilsa, unda forvard kursini hisob- 
lash biroz murakkablashib, quyidagi kocrinishni oladi:
Bunda: Div — dividend.
351

---

Fyuchers shartnomalari kelajakdagi m a ’lum bir sanada, oldin- 
dan kelishilgan narx btVyicha, aniq miqdordagi mahsulotlar (ba- 
zis aktivlar)ni tomonlar tomonidan sotish yoki sotib olish rnaj- 
burivatini belgilovchi siandartlashgan birja bitimlaridir.
Fyuchers sharlnom asini tovarlarni haqiqatda yetkazib be- 
rishni nazarda tutishi ham m um kin. Jahon am aliyotida fyuchers 
shartnom alari bo‘yicha haqiqatda tovarlarni tomonlar o'rtasida 
o‘zaro ayirboshlash ja m i fyuchers b itim larin ing atigi 
5%
ni tash- 
kil etadi. B irjalarning hisob p alatalari orqali fyuchers shartno- 
m alarini licch bir shartlarsiz am alga o shirilishini, bajarilishini 
ta ’m inlash ularni vuqori likvidli tnoliyaviy aktivlarga aylantir- 
gan.