J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

t o ‘lov balansining debeti uning kredit qismiga tenglashtiriladi.
Ushbu modda texnik xususiyatga ega bo‘lib, uning t o ‘liq va aniq
iqtisodiy tavsifi mavjud emas.
Qaysi mamlakatda tashqi savdo operatsiyalarining hisobi aniq
yuritilsa, m ustahkam va barqaror tendensiya bilan o ‘zgarsa, m a z ­
kur modda qiymati katta boMmaydi (ya’ni eksport yoki import
hajmiga nisbatan u 5—7% darajasida bo‘lsa, o ‘rta (normal) holat
hisoblanadi). Qaysi bir mamlakatda qashshoqlik yoki noqonuniy
kapital chiqishi yuqori b o ‘lsa, mazkur m oddaning qiymati ham
shuncha katta b o ‘ladi.
Ba’zan, tashqi savdo operatsiyalarining hisobi aniq yuritiladi-
gan, mustahkam va barqaror tendensiya bilan o ‘zgaradigan AQSH
ham to‘lov balansida «S o f xatolar va o ‘tkazib yuborishlar» m o d ­
dasi juda katta b o ‘lgan holatlar kuzatilgan. Xususan, 1997-yilda
ushbu m oddaning qiymati 132 mlrd AQSH doliaridan ortib ketib,
qariyb joriy operatsiyalar balansi qoldig‘iga tenglashgan. Mazkur
holat, hattoki iqtisodiyoti rivojlangan A Q SH t o ‘lov balansini tu-
zuvchilari ham to‘liq yetarli m a ’lumotlar bilan ta’m inlanm asligini
ko‘rsatadi. To‘lov balansidagi m a ’him bir mablag‘lar noqonuniy
xususiyat kasb etganligini ko‘rsatadi.
U m um an olganda, mazkur ko'rsatkichni to ‘lov balansining
joriy operatsiyalari hisobi hamda kapital va moliyaviy vositalar
bilan operatsiyalari hisobidagi qoldiqlar farqi sifatida qaralsa,
257

---

boshqa tomondan esa, mamlakatning rasmiy oilin valuta zaxi-
ralaridagi o ‘zgarish silatida baholanadi.
10.4. M am lakat to‘lov balansining makroiqtisodiy modeli
Mamlakat to'lov balansi mahsulot va xizrnatlar bozori moli-