J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari


 -rasm. Xalqaro fond bozorida yevroobligatsiyalarning shakllanish



Download 11,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/170
Sana28.04.2023
Hajmi11,55 Mb.
#932991
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   170
Bog'liq
Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X

11.3 -rasm. Xalqaro fond bozorida yevroobligatsiyalarning shakllanish
mexanizmi.
281


Ikkinchidan, d ie t el obiigatsiyalari joylashtiriladigan m am - 
lakatda ro'yxatga olinadi, uning nominal qiymatijoylashtiriladigan 
m am lakat uchun milliy valutada bo'ladi, u faqat joylashtiriladigan 
m amlakat fond bozorida muomalada bo'ladi. Yevroobligatsiyalar 
esa, m a ’lum bir mamlakatga ro'yxatga olinm asdan joylashtirila- 
di, bir vaqtning o'zida bir necha mam lakatlar fond bozorlarida 
m uom alada bo'lishi m um kin, shuningdek, obligatsiya nominali 
ko:rsatilgan milliy voki xalqaro valutaning xususiyati em itentining 
milliy xususiyatlari mos kelmasligi lozim. Yevroobligatsiyalarni 
dastlabki joylashtirish to'g'ridan to'g'ri emitent joylashgan m am - 
lakatning milliy fond bozorlarida amalga oshirilm asdan, balki 
xorijiy m am lakatlar milliy fond bozorlarida amalga oshiriladi va 
ular orqali emitent joylashgan mamlakat milliy fond bozorlariga 
kelib tushishi va muomalasi amalga oshirilishi m um kin.
Milliy fond bo/ori vositasi bo'lgan oddiy obligatsiyalar bilan 
xalqaro fond bo/ori ning maxsus vositasi bo'lgan yevroobligatsiya­
lar o'rtasidagi asosiy larqlar quyidagilarda namoyon bo'ladi:
— xalqaro 
anderrayter 
konsorsiumlari 
yoki 
investitsion 
banklarni o '/ ichiga oluvchi oddiy sindikatlar to m onidan bir vaqt­
ning o'zida bir necha mamlakatlarda yevroobligatsiyalar emissi- 
yasi amalga oshiriladi;
— sindikat tom onidan ko'rsatilgan hududlarda joylashtiril- 
gan yevroobligatsiyalar emissiyasi liech qaysi bir m am lakatdan 
ro'yxatdan o'tmaydi. Yevroobligatsiyalar muomalasi m a ’lum bir 
davlatning obligatsiyalar muomalasini tartibga solishning iqti- 
sodiy-huquqiy m e ’yorlari orqali tashkil etilmaydi, balki yevro­
obligatsiyalar asosati xalqaro huquqiy m e’yorlar bo'yicha tartibga 
solinadi;
— yevroobligatsiyalar bir vaqtning o'zida bir necha m a m - 
lakatlarga yoki turli mam lakatlar fond bozorlariga joylashtiriladi. 
Xorijiy investorlar o'zlarining mahalliy birjalaridan yevroobli­
gatsiyalarni sotib olishlari m um kin. Shuningdek, emitent m a m ­
lakat investorlari boshqa m am lakatlar orqali o'z fond bozorlariga 
yetib kelgan yevroobligatsiyalarga egalik qilishadi;
282


— 
oddiy obligatsiyalardan farqli ravishda yevroobligatsiya 
nom inali bo‘yicba to ‘lanadigan foizdan «daromad manbai silali 
da» soliq undirilm aydi. 0 ‘zining yuqori d aro m ad ini soliqqa torti- 
lishidan olib qochib, u n i sir saqlaydigan o m o n atchin i Fransiyada 
«belgiyalik dantist» deb h am atashadi.
Yevroobligatsiyalar bozori transm illiy korporatsiyalarning o ‘rta 
va uzoq muddatli investitsiyalarini moliyalashtirishning m uhim
m an b alard an hisoblanadi. Davlatlar odatda budjet d arom adlari- 
ni ko‘paytirish va davlat qarzlarini qayta moliyalashtirish uchun 
yevroobligatsiyalardan foydalanishadi.
Yevroobligatsiyalarning oddiy konvertirlanadigan shakli ham
mavjud b o ‘lib, m a ’lum bir belgilangan m u d d atdan keyin, emitent 
kompaniya aksiyalariga ularni almashtirish sharti bilan chiqarila- 
di. Bunday yevroobligatsiyalar egasi emitent kompaniya faoliya- 
tining foydalilik darajasi ortadi, degan tax m in bilan ularni sotib 
oladi. C h u nk i odatd a, konvertatsiya davrigacha yevroobligatsiya­
lar bo‘vicha foiz to ‘lovlari amalga oshirilmaydi.
Jahon yevroaksiyalar bozori 1983-yildan sinditsiyalashgan 
kreditlash amaliyoti bilan birga rivojlana boshladi, biroq ularning 
emissiyasi yevroobligatsiyalarga nisbatan ju d a kam. Yevroaksi- 
yalarga konvertirlanadigan yevroobligatsiyalarning muom alaga 
chiqarilishi ja h o n q im m atli qog‘ozlar bozorida m azk u r turdagi 
segm entlarning o £zaro integratsiyasini kuchaytirdi.
Yevrotijorat veksellari — foiz stavkasi yevrodollar depozit ser- 
tifikatlari b o ‘yicha olingan (odatda o ‘rtacha 0,25%), 3—6 oylik 
m uddatga yevrovalutada rasmiylashtirilgan hujjatli veksellardir. 
Yevroveksellar o ‘rta m uddatli qarz m unosabatini ifodalovchi q im ­
matli qog‘ozlar hisoblanadi.
U m u m a n olganda, yevroveksellar bozori hajm jih a td a n ju d a 
kichik, 1981-yildan boshlab rivojlangan. Yevroveksellar 1984-yil- 
d an emissiya qilib kelinmoqda.
Yevrovaluta depozit sertifikatlari — o m o n atch in in g depozitini 
va unga tegishli foizlarni olish huquqini tasdiqlovchi, yevrovalu­
ta d a q o ‘yilgan pul m ablag‘lari to ‘g‘risida b an klarn in g yozma
283


guvohnomalari. Yevrobozorda bu kabi sertifikatlar amaliyotda 
keng qo'llaniladi. Bu kabi depozit sertifikatlarining muddati 
30 ku n d an 3—5 yilgacha boMishi m um kin. Yevrobanklar no- 
minali 25 rning AQSH do]lari va u ndan yuqori bo'lgan depozit 
sertifikatlarini qimmatli qog‘ozlarning ikkilamchi bozorida so- 
tish imkoniyatini taqdim etgan holda turli ban k lar va xususiy 
korxona yoki tashkilotlar o'rtasida joylashtiradilar. Muomaladagi 
muddatli depozit sertifikatlari, odatda brokerlarga sotiladi yoki 
innossament bo'yicha boshqa shaxsga o'tkaziladi. Depozit sertifi­
katlari yevrobanklarda om onatlarni ko'paytirgan holda, ularning 
kreditlash imkoniyati oshiradi va yevrobozorning kengayishini 
rag'batlantiradi. Yevrovalutadagi depozit sertifikatlari bo'yicha 
foiz stavkasi yevrodollar depozitlariga nisbatan past boMsada, 
ularni ikkilamchi bozorda oson sotish m um kin.
Yevronotalar — suzuvchi foiz stavkadagi qisqa muddatli maj- 
buriyatlar hisoblanadi. 1980-yildan yevronotalar bilan operatsi- 
yalar amalga oshirib kelinmoqda. Ular b a’zan yevrobank kafolati 
bilan turli kreditlash vositalariga h am almashtirilishi m um kin.
Yevroobligatsiyalar va yevronotalar o ‘zaro bir-biridan farq 
qiladi. Yevroobligatsiyalar taqdim etuvchiga ko‘rinishida, ya’ni 
nomi yozilmasdan chiqariladigan qim matli qog‘oz hisoblanadi 
va savdo tizim larining depozitariylarida saqlanadi. Bunday nomi 
yozilmagan qimmatli qog‘ozlar odatda rivojlanayotgan m am - 
lakatlarga joylashtiriladi. Yevroobligatsiyalarni chiqaradigan emi- 
tentlarga qulaylik yaratish maqsadida ularning ta ’minoti uchun 
zaxira shakllantirilmaydi.
Yevronotalar nomi yozilgan qimmatli qog‘ozlar hisoblanadi va 
ular bozor iqtisodiyoti rivojlangan m am lakatlarda emissiya qili- 
nadi. Yevroobligatsiyalardan farqli ravishda yevronotalar ta’minoti 
uchun zaxira shakllantiriladi.
Yevropa ittifoqida bosqichma-bosqich yagona yevropa fond 
bozori shakllangan bo‘lib, bunda Yevropa ittifoqida joriy etilgan 
quyidagi tamoyillar asosiy rol o‘ynagan:
— b ank faoliyatini unifikatsiyalashga ruxsat berish;
284


— o ‘zaro axborot alm ashinishini va tadbirkorlik faoliyatini 
erkinlashtirish;
— bozor ishtirokchilarini mamlakatlarga qarashliligi bo'yicha 
nazorat qilish;
— birjalararo axborot almashishning yagona ti/.imi yaratilishi.
Yevropa ittifoqida yagona moliyaviy nuihilni shakllantirish
u ch u n m am lak a tla r moliya bozorlaridagi xususaii, milliy fond b o - 
zorlariga xos bo‘lgan quyidagi asosiv I'arqlar bosqichm a-bosqich 
b a r ta r a f etib borildi:
— birja operatsiyalarini milliy doirada tartibga solish (qim- 
matli qog‘ozlarni birja savdolariga qo‘yishga ruxsat berish, ax- 
borotlar oshkor etishga bo'lgan talahlar va h.k.);
— birjalarning operatsiyalar hajmi va milliy iqlisodiyotdagi roli;
— qim m atli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshiruvchi 
institutsional investorlar, ya'ni sug'urta kompaniyalari, pensiya 
fondlari, investitsiya fondlari, b an k larn in g loud bozoridagi roli va 
o ‘rni bilan bog‘liq farqlar.
Yevropa ittifoqida yagona fond bozori tarkibi shakllantiril- 
gan b o ‘lib, u o ‘z ichiga aksiyalar, obligatsiyalar, davlat q im m a t­
li q og‘ozlari va hosila moliyaviy vositalar bilan operatsiyalarga 
ixtisoslashgan, hamkorlikda yangi tashkil etilgan qo‘sh m a birjalar 
(Yevropa birjasi, Xalqaro birja, L IF F I va boshq.) va qator seg- 
m entlarni oladi.
Yevropada tashkil etilgan yagona ssuda kapitallari va qim m atli 
qog‘ozlar bozorlari yevropa iqtisodiy integratsiyasini tashkil etish- 
da asosiy rol o ‘ynagan.
H ozirda ja h o n fond bozorlari infratuzilm asida quyidagi asosiy 
o ‘zgarishlar sodir b o lm o q d a :
Birinchidan, savdolarga xorijliklar ishtirok etishi uch u n ularga 
alohida savdo maydonchalari tashkil etilmoqda. Xususan, L o n ­
don fond birjasida yuzlab xalqaro investitsiya institutlari, 500 d an
ortiq xorijiy ban k lar savdo qilishmoqda, 60 dan ortiq m am lakat 
xalqaro kom paniyalarining aksiyalari birja listingi ro‘yxatida turib 
sotilm oqda.
285


Ikkinchidan, jah o n q im m alli qog‘ozlar bozorida banklar- 
ning roli boshqa moliyaviy vositachilar hisobiga qisqarayotgan 
boMsada, ular birjalarning ish vaqtlari tugab, yopilganda sav- 
dolar uzluksizligini t a ’minlovchi va an o n im ravishda qim m atli 
qog‘ozlar kotirovkasini amalga oshiruvchi xususiy elektron bro- 
kerlik tizimlarini h am d a moliyaviy vositalarning yangi turlarini 
yaratishmoqda.

Download 11,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   170




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish