J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

11.3. Yevrovalutadagi qimmatli qog‘ozlar bozori
Jah o n ssuda kapitallari bozori faoliyati qim m atli qog‘ozlar 
emissiyasi va oldi-sotdisi amalga oshiriladigan ja h o n fond bozori 
bilan uzviy bog‘liq holda rivojlanadi. Ushbu b og‘liqlik aktivlar 
sekyuritizatsiyasi (inglizcha securities — qim m atli qog‘ozlar), xu- 
susan b an k kreditlari bilan t a ’m in lang an q im m atli qog‘ozlarni 
chiqarish jarayoni bilan, hosila moliyaviy vositalar yangicha tur- 
larini amaliyotda ko‘payishi bilan kuchayib borm oqda. Aktivlar 
seyuritizatsiyasiga asoslangan q im m atli qog‘ozlar b an k d an qarz- 
d o rn in g kreditni so‘ndirish uchun to ‘lagan mablag'lari hisobidan 
qoplanadi.
Yevromoliyaviy bozorda nominali yevrovaluta, masalan AQSH 
dollari, yevro yoki Yaponiya ienasi b o ig a n q im m atli qog‘ozlar 
oldi-sotdi qilinadi.
Yevroqimmatli qog‘ozlar (euro-securities) bu erkin muom ala- 
d a b o ‘luvchi (transferable securities), sindikat anderrayterlar, yoki 
turli m am lakatlardan bo'lgan ikki ishtirokchi orqali joyiashtiri- 
ladigan, ularni bir yoki undan ortiq m am lakatlarga sotish re- 
jalashtirilgan, faqat moliya-kredit tashkilotlari orqali ega b o lis h
m u m k in bo‘lgan qim matli qog‘ozlar hisoblanadi.
Bugungi kunda ja h o n fond bozorida qim m atli qog'ozlarning 
yillik emissiyasi hajmi barcha m an balar hisobidan talabgorlarga 
berilgan xalqaro kreditlar va moliyaviy mablagMarning qariyb 
y arm in i tashkil etadi.
X alqaro qarz q im m atli qog‘ozlar xalqaro fond bozorida kapi- 
taln i jalb etishning va operatsiyalarning asosini tashkil etadi. 
U la rn in g tarkibida xalqaro obligatsiyalar va notalarni, turli 
kom paniyalar (korporativ), moliyaviy institutlar va davlatlarning
279

---

xalqaro qarz cjiinmatli qog‘ozlarini alohida ajratib ko‘rsatish 
inn m kin.
Xalqaro qar/. qiminatli qog‘ozlarini fond bozorlarida m uom a- 
lada b oluvchi asosiy ikki, ya’ni yevroobligatsiya va chet el obii- 
galsiyaiari shakllari mavjud.
N om inal qiymali obligatsiya joylashtiriladigan m am lakatning 
milliy pul birligida b o lg a n , ya’ni obligatsiya emitenti uchun x o ri­
jiy valutadagi va ushbu mamlakat fond birjasida kotirovka qilina- 
digan obligatsivalar -- chet el obligatsiyalari hisoblanadi. M asa­
lan, Fransiyaning Angliyada jovlashtirish uchun chiqarilgan qarz 
obligatsiyalari nominali funt sterlingda ifodalanadi, Angliya fond 
birjasidagi kotirovka natijalari asosida ingliz investorlari tom oni- 
dan sotib olinadi, Ya’ni chet el obligatsiyalari m a ’lum bir m a m - 
lakatga ushbu davlat qonun-qoidalari asosida joylashtiriladi. Chet 
el obligatsiyalari ham odatda, ja h o n n in g yirik moliyaviy markaz 
shaharlarida, masalan, Nyu-York, London, Yaponiya va boshqa 
shaharlarda joylashtiriladi. Chet el obligatsiyalaridan foydalanish 
amalivotga 500 yildan beri mavjud b o is a , yevroobligatsiyalar 
paydo b o lg a n ig a hozirda atigi 30 yil bo'Id 
1
.
Bugungi kunda chet el obligatsiyalari ni asosan rivojiangan 
m am lakatlar emissiya qilishmoqda. Ba’zi m am lakatlar tom oni- 
dan emissiya qilingan chet el obligatsiyalari o ‘ziga xos nom bilan 
ataladi. Masalan, Shveysariya obligatsiyalari — Chocolate Bonds, 
Yaponiya obligatsiyalari — Samourai Bonds, AQSH obligatsiyalari
— Jankee Bonds, Buyuk Britaniya obligatsiyalari — Bulldog va 
h.k. Jahon fond bozorining ushbu segmenti yevroobligatsiyalarni 
ko‘payishi hisobiga qisqarib bormoqda.
Yevroobligatsiya — xorijiy investorlar orasida xalqaro sindikat 
anderrayterlari orqali joylashtiriladigan, emitent va xorijiy inves­
torlar uchun chet el valutasida chiqarilgan qarz munosabatli qim- 
matli qog‘oz hisoblanadi. Yevroobligatsiyalar joylashtirilayotgan- 
da ja h o n n in g hech qaysi bir mam lakatida ro‘yxatga olinmaydi. 
Yevroobligatsiyalar asosan b ank konsorsiumlari, sindikatlari va 
xalqaro tashkilotlari to m o n idan emissiya qilinadi.
280

---

Yevroobligatsiyalarning tu ri sifatida 
«dragon» 
(m gli/cha 
«dragon bonds» atam asid an olingan) obligatsivalarini qavd clish 
m u m k in . Ular yevrodollar obligatsiyalar boMib, osiyo bo/.orida 
joylashtirilgan (birinchi navbatda Yaponiyada) va m a ’lum bir 
osiyo birjasida (odatda, G o ngkong yoki Singapur birjalarida) 1 is- 
tingga ega bo‘lgan q im m atli q og‘oz hisoblanadi.
Yevroobligatsiyalar va d ie t 
el 
obligatsiyalari 
o ‘rtasidagi 
o ‘xshashlik ularni m a m lak a tla r o ‘rtasida kapitalni qayta taqsim- 
lash vosilasi boMib hisoblanishida, shuningdek, ularni emitent 
m am lakatlar milliy valutasidan farqli boshqa valutada emissiya 
qilinishida namoyon boMadi.
Yevroobligatsiyalar va chet el obligatsiyalari o ‘rtasidagi farq 
esa quyidagilardan iborat:
Birinchidan, yevroobligatsiyalar erkin konvertatsiya qilinadi- 
gan valutada emissiya qilinadi. Chet el obiigatsiyasi esa lining 
em itenti uchun ixtiyoriy xorijiy valutada emissiya qilinadi, ya’ni 
bunday valutalar erkin konvertatsiya qilinadigan valuta b o im aslig i 
h a m m um kin.