J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

-U'₂=U _x-l_xZ_x (5.4)
inuvozanat tenglamadan hamda aktiv-induktiv va aktiv-sig‘imiy xarakterli yuklamalar uchun qurilgan vektor diagrammalardan (4.1- rasm) ko‘rinishicha ikkilamchi chulg‘am kuchlanishining o ‘zgarishiga yuklamaning qiymati va xarakteri ta'sir qiladi, ya’ni aktiv-induktiv yuklamada tok I'₂ning oshishi bilan kuchlanish U'₂nisbatan kamayishi (5.3-rasm), katta sig‘imli aktiv-sigTmiy yuklamada esa biroz oshishi mumkin.

3. 
   rasm. Transformatoming tashqi xarakteristikalari: 1 — aktiv-sig ‘imiy; 2 — aktiv; 3 — aktiv-induktiv yuklamalar uchun.
   

2. 
   Transformatorlarda kuchlanishni rostlash usullari va
   

vositalari
Transformatorlarning ish jarayonida ikkilamchi chulg‘am kuchlanishini rostlash zarurati quyidagilarga binoan vujudga keladi.

1. 
   Elektr uzatish liniyasidagi kuchlanishning pasayishidan vujudga keladigan holda birlamchi kuchlanish qiymatini kam (5+10%) miqdorda o‘zgartirib, ikkilamchi kuchlanish U₂ ning qiymatini o‘zgartirmay (U₂= const) turish.
   
2. 
   Birlamchi kuchlanish U₂= const bo‘lganda ikkilamchi kuchlanish U₂ ning qiymatini keng ko‘lamda rostlash.
   

Bu ikkala holda ham ikkilamchi chulg‘am kuchlanishi U₂ transfonnatsiyalash koefFitsienti “k ” ni o‘zgartirish yo‘li bilan rostlanadi.

1. 
   holda U₂ ni rostlash uchun birlamchi chulg'amning o‘ramlar soni w, ni yoki ikkilamchi chulg‘am o‘ramlar soni w₂ ni o‘zgartirish mumkin.
   

Masalan, tarmoq kuchlanishini pasaytiruvchi transformatorlarda U, pasayganda w_; ni mos ravishda shunday kamaytirish kerakki, bunda bitta o‘ramga to‘g‘ri kelgan EYK E₀, =..E^ / w_t « U, / w₂ = const . bo‘lishi, ya’ni o‘zgarmay qolishi kerak. Bunda w₂ o‘zgarmaganligidan ikkilamchi chulg‘am EYK ham o‘zgarmaydi va, shu sababli birlamchi kuchlanish U₂ oshsa, mos ravishda w, ni oshirish zarur bo‘ladi.

2. 
   holda, ya’ni U₍= const boiganda ikkilamchi chulg‘am kuchlanishi U₂ ni rostlash uchun w₂= ni o‘zgartiradilar. Bu holda w₂ ni o‘zgartirish mumkin emas, chunki bunda transformator magnit oqimi F ning qiymati o‘zgarib, zararli hol vujudga keladi.
   

Kuchlanishni rostlash vositalarining quyidagi turlari mavjud:

1. 
   Transformatorni tarmoqdan uzib birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlaming rostlash uchun mo‘ljallangan shoxobcha pog‘onasini o‘zgartirish yo‘li bilan kuchlanishni rostlash (MDH hududida buni qisqacha “PBV — nepeioiJOHeHMe 6e3 B036yxyteHHa” deb yuritiladi). Buning qayta ulagichi 5.4-rasmda ko‘rsatilgan.
   
2. 
   Transformatomi tarmoqdan uzjnay uning kuchlanishini rostlash. Buni MDH hududida qisqacha “RPN (peryjmpoBamie noji Harpy3Kofi)” deyiladi.
   

4. 
   rasm. Yuqori kuchlanishli chulg‘amda kuchlanishni rostlashning PBV turida shoxobchalami bajarish sxemalari: a, b — ko‘p qatlamli silindrik chulg‘amlar uchun; d, e ~ko‘p qatlamlig‘aitakiisilindrik va uzluksizg‘altakli chulg‘amlar uchun; f— uch fazali qayta ulagich, bunda: 1 — yuritish dastagi; 2 — mahkamlash flanetsi; 3 — bak qopqog‘i; 4 — qog'oz-bakelitli silindr; 5 - tayanch valning qog‘oz-bakelitli izolatsiyasi; 6 — tirsakli val; 7, 8 — qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas kontaktlar.
   

Chulg‘am o‘ramlari sonini o‘zgartirish kontaktli qayta ulagich yordamida amalga oshiriladi. U bakning ichiga joylashtiriladi, boshqariladigan qismi esa PBV turida bak qopqog‘iga chiqarilgan bo‘ladi. RPN turida qayta ulagich maxsus yuritma yordamida boshqariladi.
PBV turida umumiy maqsadli katta quwatli kuch transformatorining YK chulg‘am tomonida 5 ta (+5, +2,5, 0, —,5, —5 %) rostlash pog‘onasi bo‘lib, bunda kuchlanish nominal qiymatiga nisbatan ± 5 % ga rostlanadi.
Kuchlanishning YK chulg‘am tomonida rostlanishiga sabab shuki, bu holda YK chulg‘amda past kuchlanishliga nisbatan tok ancha kam bo‘lib, kontaktlarning ishi yengillashadi, ya’ni ulaming xizmat muddati oshadi.

5.