J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Noayon qutbli sinxron generator magnit sistemasining to'yinishi hisobga olinmagan hol uchun yakor reaksiyasi. Bunday SM da stator va rotor orasidagi havo oralig'ida stator aylanasi bo'yicha bir xil bo‘ladi. Shunday bo‘lgani uchun mashinaning magnit zanjiri to‘yinmagan bo'lsa, natijaviy magnit oqim O_nat ni aniqlash ancha osonlashadi, ya'ni u O₀ va O magnit oqimlarining geometrik yig‘indisiga teng bo‘ladi:
O . = O.. + O . (19.1)
Yakor reaksiyasining SM ish xossalariga ta'sirini EYK E₀ va yakor toki I_a orasidagi siljish burchagi yning har xil qiymatlarida ko‘rib chiqamiz.
Burchakning qiymati yuklama qarshiliklari xarakteriga (aktiv, induktiv, sig‘imiy yoki aralash bo‘lishiga) bog‘liq bo'ladi.
Agar yuklama faqat aktiv qarshilikdan iborat bo‘lsa (v|/ = 0), AX fazadagi tok o‘zining maksimum qiymatiga, rotorning N va S qutblarining o‘qi ko‘rilayotgan chulg‘amning o‘rta paziga to‘g‘ri kelganda erishadi (19.1,o-rasm). Bunda O_a oqim AX fazaning o‘qi bilan mos tushadi yoki ®₀ oqimga nisbatan 90 el. gradusga orqada bo‘ladi. Elektr gradus ikki qutbli mashinalarda geometrik gradusga teng, p >2 bo‘lganda esa 1 geom. grad = p el. grad. bo‘ladj.

1. 
   rasm. Noayon qutbli sinxron mashinada turli (a — aktiv, b — induktiv va c — sig‘imiy) xarakterli yuklamadagi magnit oqimlar (&_qo._z — qo ‘zg'atish oqimi va 0_a — yakor reaksiyasi oqimi), magnit induksiyalari (1 — qo‘zg‘atish chulg‘ami induksiyasi B_qa._z, 2 — yakor chulg‘ami induksiyasi B_a va 3 — natijaviy induksiya B_nal) ning taqsimlanish egri chiziqlari hamda vagnit oqimlar va EYKlarning vektor diagrammalari; 0_nat — natijaviy oqim.
   

SM lar nazariyasida N va S qutblar o‘rtasidan o'tadigan o‘q bo'ylama o‘q deyiladi va d-d bilan belgilanadi, qo‘shni qutblar orasidan o‘tadigan o‘q esa ko‘ndalang o'q deyiladi va q-q bilan belgilandi. Shunday qilib, SG ning yuklamasi faqat aktiv xarakterli (y = 0) bo‘lsa, yakorning magnit oqimi mashinaning ko'ndalang o‘qi bo‘yicha ta’sir qiladi. Bunda har bir qutb o‘qining bir tomoni magnitlansa, ikkinchi tomoni esa magnitsizlanadi.
Natijaviy magnit oqim vektorining moduli0_na( = ^0_O² + <2>_a bilan aniqlanadi.
Agar yuklama faqat induktiv xarakterli (y = 90°) bo'lsa (19.1 ,b- rasm), AX fazadagi tok o'zining maksimum qiymatiga EYK E₀ ning qiymatiga nisbatan chorak davr (90°) keyinroq erishadi.
Yakor magnit oqimi O_a mashinaning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha F₀
oqimga teskari yo‘nalib, bunda0_rto( =0_O +(-0_o) bo‘ladi va uning
qiymati kamayadi. Bu esa yakor EYK E_o ning kamayishiga olib keladi. Shunday qilib, yuklama faqat induktiv xarakterda bo‘lsa, yakor reaksiyasi mashinaning bo‘ylama o‘qi bo'yicha magnitsizlovchi ta'sir ko'rsatar ekan.
Agar yuklama faqat sig‘im xarakteriga (\j/ = — 90°) ega bo‘lsa (19.1 ,d- rasm), yakorning magnit oqimi O_a qo‘zg‘atish chulg‘ami oqimi ₀ ning yo'nalishi bilan bir xil bo‘lib mashinaning bo'vlama o‘qi bo'yicha
magnitlovchi ta’sir qiladi. Bu esa, natijaviy magnit oqim 0_rta( = 0_O + 0_O ni va EYK E ni oshiradi.
u