J kamolov, II. Ismoilov

89-  §.  Elektr  energiyasini  olisga  uzatish
Elektr energiyasini  boshqa xil  energiyalardan  afzalligi  shundaki,  uni 
olis joylarga juda qisqa vaqtda uzatish mumkin.
Elektr energiyasi olis joylarga uzatilganda uzatish liniyalarida energiya 
sezilarli  m iqdorda  isrof b o la d i,  chunki  tok  uzatish  o ‘tkazgichlari  orqali 
o ‘tganda  ularni  qizdiradi.  Joul  —  Lens  qonuniga  muvofiq,  o ‘tkazgich 
simlarini  qizdirish  uchun sarf b o ‘ladigan  energiya  miqdori
2 3   1

---

Q =  I 2R t
formula bilan  aniqlanadi,  bu  yerda  R o ‘tkazgich  qarshiligi.  Elektr ener- 
giyasini  uzatish  foydaliroq  b o iish i  uchun  o ‘tkazgichlarni  qizdirishga 
ketadigan issiqlik energiyani mumkin qadar kamaytirish kerak. Joul-Lens 
qonuni  bu  masalani  hal  qilishning  ikki  yo‘lini  ko£rsatib  beradi:
1) Energiya o £tkazgich simlarining qarshiligini kamaytirish kerak.  Buning 
uchun yo£g£on simlar ishlatish kerak.  Lekin turmuщda buni amalga oshirib 
b o £lmaydi,  chunki  o ‘tkazgichning  qarshiligini  necha  marta  kamaytirilsa, 
uning massasi shuncha  m arta ortadi.  Qimmat turadigan  rangli  metallami 
bunchalik  ko£p  sarflashga  yo£l  qo£yib  bo£lmaydi.  Bundan  tashqari,  og£ir 
simlami  baland  minoralarga  o £matish  bilan  bog£hq  b o£lgan  va  boshqa 
kiyinchihklar  ham  tug£iladi,
2)  Uzatish  o ‘tkazgichlaridagi tok kuchini  kamaytirish  kerak.  Ammo 
tok quw atini saqlash  uchun tok kuchini faqat  kuchlanishni oshirish yo£li 
bilangina kamaytirish  mumkin.
Elektr energiyasini uzatish o £tkazgichlari orasidagi kuchlanish qancha 
yuqori  b o ‘lsa,  и  shunchali  foydali  b o £ladi.  chunki 
p  =  JJJ
  q u w at 
formulasidan ko‘rinishicha, tok kuchi shuncha kamayadi va o£tkazgichlardagi 
isroftok kuchi kattaligining kvadratiga proporsional  ravishda kamayadi.
88- paragrafda ko£rganimizdek, transformator yordamida o £zgaruvchan 
tokning  uzatiladigan  quw atini o £zgartirmagan  holda  uning  kuchlanishini 
o £zgartirish  mumkin.  Shu  sababli,  hozirgi  zamon  sharoitida  elektr  ener­
giyasini olisga uzatishni transformatorsiz amalga oshirish mumkin emas.
Elektr energiyasini olisga uzatish sxemasini quyidagicha tasaw ur qilish 
mumkin  (l 92-  rasm).  Elektr  stansiyasiga  yuksaltiruvchi  transform ator
192-rasm.
2 3 2

---

o ‘rnatiladi.  Yuqori  kuchlanishli  tok  energiyasi  iste’molchiga  uzatiladi. 
Iste’molchi oldiga pasaytiruvchi transformatorlar o£matiladi.  Shunday qilib, 
iste’m olchi  elektr  energiyasining  hayot  uchun  xavfsiz  va  izolatsiyaning 
maxsus usullarini talab etmaydigan  norm al kuchlanishidan  foydalanadi.