J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov


 O'zbekiston Respublikasi davlat statistika qo'mitasi. O'zbekiston Respublikasining



Download 9,18 Mb.
Pdf ko'rish
bet58/234
Sana12.02.2022
Hajmi9,18 Mb.
#444852
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   234
Bog'liq
Biznes marketingi

1 O'zbekiston Respublikasi davlat statistika qo'mitasi. O'zbekiston Respublikasining
2005-yil statistik axborotnom asi. -T.: 2005 y. 7-b.


ortiq yirik sanoat korxonalari, shuningdek, 3000 dan ortiq m adaniyat, 
sa n ’at, fan va ilmiy xizmat ko‘rsatish tashkilotlar. 12800 sog‘liqni 
saqlash, jism oniy tarbiya, ta ’lim muassasalari kiradi. U lar barcha 
iste’mol tovarlarining deyarli 30 %ga yaqinini xarid qiladilar. Bularni 
iste’molining yana o ‘ziga xos xususiyati — iste’m ol tovarlari xaridning 
yildan-yilga o ‘sib borish tendensiyasidir. B uning asosiy sababi, 
mamlakatda demokratiklashuvining, jam oalar rolining oshib borishidir.
Jism oniy shaxslar-iste’m olchilar respublikamizda 26 mlnga yaqin 
kishi bo'lib, ularning 38,5 foizini — shahar va 61,5 foizini — qishloq 
aholisi tashkil etadi. Respublikamizga xos xususiyat iste’m olchilam ing 
40 %ini 14 yoshgacha bolalar tashkil etishidir. Bu bozortarkibigajiddiy 
ta ’sir ko‘rsatadi. Chunki, bolalar mahsulot turlariga—kiyim, poyabzal, 
o ‘yinchoqlar, bolalar oziq-ovqatlariga bo'lgan talabni yuqori darajada 
b o iish ig a olib keladi. Iste’mol tovarlari bozorining rivojlanganlik 
darajasining ifodalovchi ko'rsatkichi bu- mahsulotlami aholi jon boshiga 
to ‘g ‘ri kelgan tovar aylanishidir. M am lakatim izda ham on iste’mol 
tovarlarini yuqori narxlarda bo'lishi va ularni narxining doim o o ‘sib 
borishi natijasida chakana tovar aylanmasi hajmi keskin ko‘paydi. 
Iste’mol tovarlar bozori 80-yillarda o ‘ziga xos rivojlanish tendetsiyalari 
bilan harakatlanadi. Bu davrda sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) bozori 
hukmron bo‘lib, tovarlar taqchilligi va unga xos tovarlami har ehtimolga 
qarshi g ‘amlab qo‘yish odati keng tarqalgan edi. 1980— 1990-yillarda 
tovar zaxiralari hajmi 2084,4 ming so‘mga, y a’ni 1,7 m arta oshdi. 
Bozor iqtisodiyotiga o ‘tish boshlanishi bilan tovar tanqisligi narxning 
o ‘sib ketishi bilan hal bo‘ldi va tovarlarning m e’yoridan ortiqcha qolishiga 
hech qanday asos va hojat qolmadi.
0 ‘zbekiston Respublikasini bozor iqtisodiyotiga o ‘tib borishi tufayli, 
mahsulotlaming narxini oshishi to hanuzgacha davom etmoqda. Bunda 
iste’mol mahsulotlari narxi m untazam ravishda oshib borm oqda, biroq 
bu o ‘sish boshqa narxlar va aholi darom adidagi nisbatan pastligi 
xaridom i birm uncha xotiijam qilishi m um kun. Lekin, respublikamiz 
iste’mol bozori im koniyatlaridan kelib chiqib buni qoniqarli deb 
b o ‘lmaydi va bozor sig‘imini o'rganish, uni tovarlar bilan to ‘yintirish 
ustida tinm ay ish olib borish lozim. 2004-yilda 1990-yilga nisbatan 
respublikamiz aholisini iste’mol tovarlari xaridi tarkibida oziq-ovqat 
ulushi oshib borgan va um um iy darom adini 49,5 foizini tashkil qilgan.


Tabiiyki bu nooziq-ovqat mahsulotlarini xarid qilish ulushi pasayishiga 
olib keladi. Bunday holat, o ‘z navbatida, tovar aylanmasi tarkibini 
o'zgarishiga sabab bo‘ladi.
Respublikamiz mustaqillikka erishkunga qadar tovar aylanmasida 
nooziq-ovqat mahsulotlarini ulushi katta bo‘lsa, bozor iqtisodiyotiga 
o'tishi davrida, aholi turmushidagi o'zgarishlar tufayli bu holat o'zgardi. 
Iste’mol va tovar aylanmasi tarkibida jiddiy o ‘zgarishlar yuz berdi. 
Ularda oziq—ovqat mahsulotlari va kundalik zarur iste’mol tovarlariga 
talab ko'paydi.
1995-yilda tovar aylanmasi tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari ulushi 
75 foiz bo‘lsa, 2004-yilda 62,5 foizni tashkil etdi. Bu, odam lam ing 
nooziq-ovqat mahsulotlarini ham xarid qilishayotganligini va unga talab 
yaratib berayotganligini bildiradi. Hozirgi kun d a respublikam iz 
korxonalaridagi mavjud ishlab chiqarish quw ati aholining iste’mol 
mahsulotlariga, jum ladan, qand, madaniy tovarlarga b o ‘lgan talabini 
to'la qondirish imkonini bermaydi. Buning ustiga mavjud ishlab chiqarish 
quw atlaridan ham to ‘liq foydalana olinmayapti. Bu hol iste’mol 
mahsuloti narxining nisbatan ancha yuqoriligicha qolishiga sabab 
bo'lm oqda. Iste’mol tovarlarining yuqori narxlari har bir xaridorga 
yuqori sifatli sanoat mahsulotlarini xarid qilish imkonini bermaydi. 
Bunda, oziq-ovqat narxlarini o ‘sishi nooziq-ovqat mahsulotlarini xarid 
qilishni kamayishiga olib keladi. Biroq, respublikamiz rahbariyatining 
sa’y-harakati tufayli, aholimiz farovonligi o ‘sib bormoqda. Buni biz 
aholining qim m atbaho iste’mol tovarlarini xarid qilayotganligidan va 
pul daromadi oshib borayotganligidan ko'rishimiz mum kin. Aholi 
daromadining o ‘sib borishi uning talabini o ‘sishiga olib keladi.
Aholi um um iy pul darom adlarining hajmi 1990-yilda 26,5 mlrd. 
rublni tashkil etgan b o ‘lsa, 1993-yilda 3202,6 mlrd. rublni tashkil etadi 
va 2004-yilda bu ko'rsatkich 43864,0 mlrd. so‘mni tashkil etadi. 
Respublikamiz aholisining darom adi uzluksiz o ‘sish xarakteriga ega. 
Buning asosiy sabablarini quyidagicha guruhlash mumkin: ish haqqi, 
yordamchi x o ‘jaliklardan tushayotgan, qo‘shimcha ishdan, davlat va 
korxona ijtim oiy y o rd am fo n d la rid a n , davlat b u d je tid a n aholi 
himoyasiga, kompensatsiya va h.klar.
Aholi daromadini muhim manbalaridan biri kompensatsiya to‘lovlari 
va bolalar nafaqalaridir. U lar aholimizni faqat kam ta’minlangan qismiga


beriladi va ularni iste’molini birmuncha yaxshilashga yordam beradi. Bu 
bilan oilaning oziq-ovqat sotib olish uchun sarflaydigan d arom ad 
miqdori ortadi va erishilgan iste’mol darajasi va sifatini saqlab qolish 
uchun qo‘shimcha imkoniyat yaratiladi.
Davlat budjetining xarajatlar qismini asosini ijtimoiy soha xarajatlari 
tashkil etadi va uning o ‘sib borishi o'qituvchilar, tibbiyot, m adaniyat, 
ilm-fan xodimlarining maoshi o ‘sib borayotganidan dalolat beradi. 
Shuningdek, umum iy aholining anchagina qismi davlat sektorida band 
ekanligini ko'rsatadi.
1 9 9 1 -y il 0 ‘z b e k is to n a h o l is in in g x alq x o ‘ja lig i d a b a n d
boMganlarining 35 % nodavlat sektorida ishlagan boMsa, 2002-yilda 
ularning 80 foizi mazkur sektorda faoliyat ko‘rsatmoqda. Bu tendensiya 
ham on davom etmoqda. Xususiylashtirishning m uhim natijalaridan 
biri mulkdorlar sinfmi, xususiy mulkni shakllantirishdir. Tabiiyki bu 
sohada band yollanma ishchi xizmatchilaming va mulkdorlami daromadi 
davlat sektori xizmatchilarinikidan sezilarli ravishda yuqoridir.
Bu borada respublikamiz iqtisodiyotida q o ‘shm a korxonalarning 
ahamiyati ortib borayotganligini qayd qilmoq lozim. U lar birinchi 
n av b a td a iste ’m ol b o z o rim iz n i x ilm a-x il, sifatli to v a rla r b ila n
ta ’minlashda katta rol o ‘ynamoqda. Ularning bozorbop iste’mol tovarlari 
o ‘z vaqtida sotilishi va yuqori unumdorlik tufayli xarajatlaming pasayishi 
va nihoyat rentabellik ortib borishi ishchi va xizm atchilam ing ish 
haqlarini yuqori boMishiga olib kelmoqda.
Q o‘shma korxonalar respublika viloyatlari va tumanlarida ham tashkil 
etilishi, u yerli aholini turm ush tarzini ham mutlaq o ‘zgarishiga sabab 
b o ‘lmoqda. Ularning afzalligi nafaqat ish haqqini yuqori boMishida, 
balki bu yerda texnikaviy saviya va ish malakasini oshirish im konining 
mavjudligida hamdir. Bu m am lakatim izda jah o n andozalarida ishchi 
kuchini tayyorlashga yordam beradi va shu bilan birga xalq iste’moli 
tovarlariga bo‘lgan aholi talabini to ‘laroq qondirishiga imkoniyat yaratadi. 
Bizda barcha bozor iqtisodiyotiga o ‘tayotgan m am lakatlarida sodir 
b o ‘lgan og‘ir oqibatlarini oldi olindi.
Prezidentimiz rahnomoligida amalga oshirilgan izchil ijtimoiy himoya 
tizimi to ‘liq o ‘zini oqlabgina qolmay, balki aholi turm ush darajasining 
pasayib ketishini oldini olishda, aholini iste’mol tovarlariga talabining 
m e’yor chegarasida bo‘lishida m uhim rol o'ynadi.



Download 9,18 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   234




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish