J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

F,
= M - i + 
w
2A,_2 + w3A,_3
+ 
wHA,_„
(7)
bu yerda: w, — o‘tgan birinchi davrga ajratilgan salmoq ( / - 1 ); 
w2~
o ‘tgan ikkinchi davrga ajratilgan salmoq ( / - 2 ); 
wn —
o ‘tgan davrlar 
miqdori.
Masalan: 13-jadvalda keltirilgan 6—9-davrlardagi talab asosida 
navbatdagi davrni solishtirma o ‘rtacha sirg‘aluvchi usulda 10-oyni 
bashoratlasak, quyidagi natijaga erishamiz:
Fl0
- 0 , 4 0 * 7 2 0 + 0 ,3 0 * 7 5 5 + 0 , 2 0 * 5 6 0 + 0 ,1 0 * 8 4 0 = 7 1 0 ,5
Ushbu usulda bashoratlash jarayonida davrlarga belgilanadigan 
salmoqni taqsimlashda asosan, 2 ta omil hisobga olinadi: 1. Bir maromda 
sotiladigan tovar; 2. Faslli talabga ega bo‘lgan tovar.
Birinchi holatda eng so‘nggi davrlarda erishilgan natijalarga nisbatan 
ko‘proq salmoq beriladi. Masalan: kundalik extiyoj mollari kabilarni 
bashoratlashda shunday yo‘l tutish mumkin. Ikkinchi holatda esa, 
so‘nggi o‘tgan davrga emas balki, o ‘tgan yillaming aynan shu davrlariga 
o ‘sish tartibida salmoqlar taqsimlanadi. Shu sababli, ushbu usulda 
istiqbollash jarayonida tovar talabining xususiyatlarini inobatga olish 
katta ahamiyatga ega.
Oddiy o‘rtacha usulga nisbatan solishtirma o ‘rtacha usulning afzalligi 
shundaki, bunda o ‘tgan davrlarda erishilgan natijalami kelgusi davrda 
kutilayotgan ko‘rsatkichlarga erishish uchun ta ’sir eta olishi inobatga 
olingan. Bu usulga nisbatan eksponensial yoyish usulini afzallik tomonlari 
ko'proq.

---

Eksponensial yoyish usuli. Yuqorida ko‘rib chiqilgan 2 ta usulning 
ham eng asosiy kamchiligi bu — ko‘p miqdordagi o ‘tgan davrlarda 
erishilgan natijalar to ‘g‘risidagi ma’lumotlarni talab qilinishidadir. 
Konyunkturasi tez o ‘zgaruvchi bozorlarda qatnashuvchi korxonalar 
faoliyatini bashoratlash uchun so‘nggi davrlarda erishilgan ko'rsatkichlar 
ahamiyatli bo‘lib, undan foydalangan holda, eksponensial yoyish usulini 
qo‘llash o'rinli.
Ushbu usulda qo‘llanilayotgan har b iro ‘tgan davrdagi ma’lumotning 
ahamiyati mos ravishda ( j _ @ )ga ko'paygan holda kamayib boradi. 
Masalan: agar (@ = 0,05) bo‘lsa, o ‘tgan turli davrdagi solishtirma 
koeffitsiyentlar quyidagicha bo'ladi: