J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

Muhit turi
Tashqi muhit
Darajasi
Makro
Mikro
Omillari
Ijtimoiy
Korxona
T exnologik
Y etkazib beruvchilar
Iqtisodiy
Marketingli vositachilar
Siyosiy
M ijozlar
Tabiiy
Raqobatchilar
Madaniy
boshq.
Makro tashqi muhitga: ijtimoiy, texnologik, iqtisodiy; siyosiy, 
tabiiy; madaniy, omillar kiradi.
Marketing va menejment fanlariga oid adabiyotlarda tashqi makro 
muhitni tahlil qilishda, aksariyat hollarda STEP (inglizcha: social — 
ijtimoiy, technologycal — texnologiya, economical — iqtisodiy, political
— siyosiy so'zlarning bosh harflaridan iborat) usuli qo'llaniladi. Bu 
usulda tashqi muhitning 4 ta omili inobatga olingan bo'lib, ulaming har 
biri alohida-alohida o'rganiladi. Agar, tahlilimizda bu usulni to ‘g‘ridan- 
to‘g‘ri qo‘llaydigan bo'lsak, 11-jadvalda keltirilgan 2 ta (tabiiy, madaniy) 
omilni qamrab ololmaymiz. KBS lari marketingining makro tashqi muhiti 
elementlarini to‘liq tahlil qilish uchun biz, tabiiy va madaniy omillarni 
ham qamrab olgan holda, STEP usulini qo‘llaniladi.
Agar, bu 6 ta makro tashqi muhit omilini KBS laming faoliyatiga 
ta ’sirini taqqoslaydigan bo‘lsak, ulardan 5 tasi (ijtimoiy, iqtisodiy, 
siyosiy, tabiiy, madaniy) rivojlanishga ijobiy zamin yaratmoqda. Faqat 
bitta (texnologik) omil aksincha, ta ’sir ko‘rsatmoqda. Vaziyatdan 
ko‘rish mumkinki, marketingni tashqi makro muhitining bitta omilining 
noqulay ta’sir etishi ham jiddiy muammolami keltirib chiqarishga qodir.
KBS lar marketingining tashqi mikromuhiti bu iste’molchilarining 
ehtiyojlarini qondirishida korxona marketingiga bevosita t a ’sir

---

ko‘rsatuvchi om illar va subyektlar (korxonaning o ‘zi, yetkazib 
beruvcliilari, marketingli vositachilari, mijozlari, raqobatchilari, va 
boshq.) yig‘indisidan iborat.
Kichik korxonalar marketingning tashqi mikromuhitining tahlil 
natijalariga ko‘ra fikr yuritadigan bo‘lsak: KBS lar resurslarining 
ch eklanganligi, kichik p artiy a la rd a ishlab c h iq arish i, ishlab 
chiqarishining mobilligi, bir nechta vazifalarni bir xodimning bajarishi, 
tashkiliy tuzilishining ixchamligi kabi xususiyatlari, ularni bozorda 
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishini ta ’minlab turadi.
12.5. Kichik biznes marketingida bashoratlash
Har bir korxona singari kichik biznes subyektlari uchun ham kelgusi 
faoliyatini oldindan rejalashtirish masalasi juda muhim hisoblanadi. 
Ayniqsa, boshqaruv qarorlarini qabul qilishda, tovar zaxiralarini 
optim allashtirishda, ishlab chiqarish va savdo operatsiyalarini 
rejalashtirishda bashoratlash alohida o ‘ringa ega. Korxonalarning 
marketing faoliyati aksariyat hollarda qancha, qayerda, qachon, kim 
uchun ishlab chiqarish lozim? degan savollarga javob topish uchun 
bashoratlashdan keng foydalaniladi. Biznes yuritish jarayonida unga 
bir qancha omillar ta’sir etadi. Shu sababli, ularni oldindan va o ‘ta 
aniqlikda hisoblash imkoni yo‘q. Biznes olamidagi tajribalar shuni 
ko'rsatadiki, eng yuqori aniqlikda hisoblangan bashoratlar ham 0,3—
0,4 % chetlanishlarga ega bo‘lgan.
Biznesni rejalashtirishda bashoratlashning bir necha turlari mavjud. 
Ular: sifat, davriy qatorlartahlili, omilli, modellashtirish kabilar. Kichik 
b izn es s u b y ek tlarid a ish ch ilar s o n in in g k am ligi, m oliyaviy 
cheklanganligi va yuqori malakali mutaxassislaming yetishmasligi 
sababli, aksariyat hollarda bashoratlashning murakkab turlari (sifat, 
omilli, modellashtirish)dan foydalanilmaydi. Ular asosan, mavjud 
m a’lumotlarga tayangan holda, davriy qatorlar tahlili kabi bashoratlash 
turini qo‘llashadi. Bunda, o ‘tgan davrlarda erishilgan natijalar 
navbatdagi davrlarni bashoratlashga asos bo‘ladi. 0 ‘z navbatida, davriy 
qatorlar tahlilining: 1. Oddiy o ‘rtacha; 2. Solishtirma o ‘rtacha;
3. Eksponensial yoyish kabi usullari KBS faoliyatini bashoratlash 
jarayonida qo'llaniladi va keng tarqalgan hisoblanadi. Bu usullarning 
xususiyatli jihatlari 12-jadvalda keltirilgan.

---