J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

Ft
= 
F,_t + @* 
(A,_x 
- F,_l) =
10500+0,05*( 10000-10500)= 10475 
Yoyish koeffitsiyenti kichik bo‘lganligi tufayli, o ‘tgan davrdagi 
bashorat va haqiqat orasidagi farq (500 ta)ga nisbatan navbatdagi davrga 
bashoratlanadigan miqdor 25 taga kamaydi. 10475 kelgusi davrda 
kutilayotgan talab miqdori deb belgilandi. KBS shu tarzda navbatdagi 
davrlarga nisbatan ham eksponensial yoyish usulida bashoratlashni 
davom ettirish mumkin. KBS marketingining boshqa ko‘rsatkichlari 
ham shu usulda bashoratlanadi.
Xulosalar
Kichik biznes subyekt (KBS)lardagi marketing faoliyati yirik 
korxonalamikidan birmuncha farqlanadi. KBS marketing kompleksining 
har bir elementi (narx, siljitish, tovar harakati, tovar) o ‘ziga xos 
xususiyatlarga ega. Shu jumladan: arzón tannarxli, qayishqoq va past 
narx strategiyani qoMlashi; vitrina va tashqi reklama kabi kam mablag1 
talab qiladigan vositalardan foydalangan holda siljitish siyosatini amalga 
oshirishi; sotish kanalida kam sonli pog‘ona (vositachi korxona)larni 
ishtirok etishi, asosan mahalliy bozorlarda savdo qilishi, sotish 
miqdorining beqarorligi; an’anaviy usulda ishlab chiqariladigan, talabi 
tez o'zgaruvchan, mavsumiy, hayotiylik davri qisqa bo‘lgan tovarlarni 
ishlab chiqarishi kabilardir
Kichik va yirik korxonalarda marketingning samaradorligi turlicha. 
KBSlarning imkoniyatlari ancha cheklanganligi tufayli kam mablag“ 
talab qiladigan vositalardan foydalanish natijasida olinayotgan samara 
nisbatan kam bo‘lsa ham, ammo samaradorlik ko‘rsatkichlari yirik 
korxonalamikidan yuqoriroqdir. Chunki, qo‘llanilayotgan marketingli 
vositalarning iste’molchilarni «sotib olish uchun qaror qabul qilish 
jarayoni»ga ta’sir qilish darajasi bir muncha kuchli.

---

KBS larda moliyaviy, mehnat va boshqa resurslarning kamligi, bir 
ishchining bir nechta vazifani bajarishi zaruratini tug‘diradi. Shu bois, 
yirik korxonalarda qoilanilayotgan marketingni tashkiliy shakllarini va 
uning tamoyillarini KBS larga to ‘g‘ridan-to‘g‘ri tatbiq etib boimaydi. 
KBSlardagi marketing xizmati «cheklangan imkoniyatlar doirasida» 
tamoyiliga asoslanishi va «gorizontal» shaklga ega bo‘lishi lozim. Buning 
natijasida marketing xizmatini amalga oshiruvchi shaxs bir vaqtning 
o'zida turdosh bo‘lgan bir qancha (menejment, hisob) vazifalarni 
bajarib borishiga imkoniyat tug‘iladi.
KBS marketing muhiti 2 ta (mikro va makro) darajaga boiinadi. 
Mikromarketing muhitini tahlil qilishda SWOT usuldan foydalaniladi. 
Bunda korxonaning ichki muhitini zaif va kuchli tomonlari, mikrotashqi 
muhitning imkoniyatlari va xavflari aniqlanadi, o ‘zaro solishtirilib 
SWOT matritsasiga asoslangan holda tahlil qilinadi. KBS laming makro 
marketing muhitining omillari STEP usulda tahlil qilinib, ularning 
korxona faoliyatiga ta’sir darajasi belgilanadi.
KBS lar faoliyatining nobarqarorligi bois, ularning marketingini 
uzoq muddatlarga bashoratlashning natijalari katta chetlanishlar bilan 
amalga oshadi. Ammo qisqa muddatlarga bashoratlash esa, o‘z samarasini 
beradi. Malakali mutaxassislarning yetishmasligi tufayli KBS larda 
bashoratlashning murakkab turlari qo ‘llanilmaydi. KBS larda asosan 
davriy qatorlar tahlilidan foydalaniladi. Bu o‘z navbatida 3 ta (oddiy 
o ‘rtacha, solishtirma o‘rtacha, eksponensial yoyish) usullar yordamida 
amalga oshiriladi. Bunday usullar kam miqdorda statistik m a’lumotni 
talab qilishi, tushunarlilik darajasining yuqoriligi kabi tavsiflari bilan 
ajralib turadi va KBS larga mos keladi.