J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

 
2.Kuchsiz tuzilmalashtirilgan muammolarni tizimlashtirish
Ijtimoiy sohadagi tizimli tahlilda ko‘p hollarda uchraydigan kamchilik - bu 
mazkur 
sohadagi 
tizimlarning 
kuchsiz 
tuzilmalashtirilganligi. 
Kuchsiz 

---

164 
tuzilmalashtirilgan muammoda muhim bo‘lgan o‘ziga xoslik mavjud: uning 
yagona echimi, har xil tartibdagi 
baholash tizimlari
asosida qurilishidadir. 
Tuzilmani to‘liq tuzilmalashtirilmagan muammoga kiritish uchun hech 
bo‘lmaganda, quyidagi asosiy 
talablarni
bajarish kerak:
 
1. Muammoni echish jarayoni oqim (ketma-ketligi yoki tuzilmasi, jarayoni) 
diagrammalarini echimlarining qat’iy nuqtasini ko‘rsatish yordamida tasvirlanishi 
kerak. 
2. Qat’iy echimlarni topish jarayoni bosqichlari qismlarigacha izohlanishi 
mumkin. 
3. Asosiy muqobillar va ularni ishlabchiqish usullari namoyish qilina 
olinishi kerak. 
4. Har bir muqobil uchun qilingan taxminlar aniqlangan bo‘lishi kerak. 
5. Har bir muqobil to‘g‘risida fikrni olib chiqishga ko‘maklashuvchi mezon 
to‘liq aniqlangan bo‘lishi kerak. 
6. Ma’lumotlarni mayda qismlarigacha namoyish qilish, ma’lumotlar va 
jarayonlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar yordamida ma’lumotlar baholanganligi 
har qanday echimning qismi bo‘lishi kerak. 
7. Qabul qilinmagan echimlarni chiqarib tashlanganlik sabablarini 
tushuntirib berish uchun kerak bo‘lgan muhim muqobil echimlar va dalillar 
namoyish qilinishi kerak.
Ta’kidlash kerakki, bu talablar muhimligi, ifodalashning aniqligi yoki 
to‘liqligi va ob’ektivligi darajasi bo‘yicha bir-biri bilan teng emas. Har bir talab 
mustaqil qimmatga ega. 
Muammoni yozma ravishda izoh qilish va uning echimlari so‘zlarni yanada 
to‘g‘ri qo‘llashga olib kelishi mumkin. 
Tadqiqot jarayonlarini hujjatlashtirish va uning natijalari to‘g‘risida hisobot 
tayyorlash muammoda tuzilmani kuchaytirib ayrim hollarda ijobiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Biroq hamma echimlar ham yozma shaklga ega emas va faqat nisbatan 
ko‘p bo‘lmagan ko‘p qamrovli echimlar formal ravishda hujjatlashtirilgan bo‘lishi 
mumkin. 

---

165 
YOzma hujjatlarga xos bo‘lgan kamchiliklar – bular ko‘p so‘zlilik, 
so‘zlardan semantik tarzda foydalanish, takliflar tuzilmasining mo‘rtliligi va 
tasavvo‘rning to‘liq emasligi. 
Umuman, TT metodikasi qaror qabul qiluvchi shaxsda boshlang‘ich 
bosqichda muammoli vaziyat to‘g‘risida uni formal ko‘rinishda tasavvur qilish 
uslubini tanlashga, matematik modelni shakllantirishga yoki modellashtirishga 
nisbatan o‘zida miqdorli va sifatli usullarni mujassamlashtiruvchi yangi 
yondashuvlardan birini qo‘llashga imkon beruvchi etarli ma’lumotlarning yo‘qligi 
holatlarida ishlab chiqiladi va qo‘llaniladi. Bunday sharoitlarda ob’ektlarni tizim 
ko‘rinishida tasavvur qilishga modellashtirishning har xil uslublaridan foydalangan 
holda qaror qabul qilish jarayonini tashkillashtirish yordam berishi mumkin. 
Bunday jarayonni tashkillashtirish uchun bosqichlar ketma-ketligini aniqlash, 
ushbu bosqichlarni bajarish uchun tegishli uslublarni taklif qilish hamda kerak 
bo‘lganda oldingi bosqichga qaytish zaruriyatini nazarga olib qo‘yish kerak. 
Muayyan tarzda ajratib olingan va tartibga solingan bosqichlarni, taklif qilingan 
yoki usullar bilan ularni bajarishning bu kabi ketma-ketligi TT metodikasini o‘zida 
mujassam etadi. 
SHunday qilib, TT metodikasi murakkab muammoli vaziyatlarda qaror 
qabul qilish jarayonini tashkillashtirish uchun ishlab chiqiladi. U tahlilning 
to‘liqligini asoslanishi kerakligiga, qaror qabul qilish modelini shakllantirishga, 
ko‘rilayotgan jarayon yoki ob’ekt to‘g‘ri aks etayotganiga yo‘naltirilgan bo‘lishi 
kerak.
 
TT metodikasining asosiy o‘ziga xosligi ularda formal uslublar va 
formallashmagan 
ma’nolarning 
uyg‘unlashganligi 
hisoblanadi. 
Oxirgisi 
muammoning hal qilinishini formal modelda bo‘lmagan yangi yo‘llarini topishga 
va shu tarzda qaror qabul qilish modelini va jarayonini to‘xtovsiz rivojlantirishga 
yordam beradi, biroq u bir vaqtning o‘zida ayrim hollarda echilishi mushkul 
bo‘lgan qarama-qarshiliklarning, paradokslarning manbai ham bo‘lishi mumkin. 
SHuning uchun, TT bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazish borgan sari ko‘proq amaliy 
dialektika uslubiyatiga asoslanmoqda.
 

---

166 
SHu o‘rinda qayd etish kerakki, TT bo‘yicha qo‘llanma bo‘la oladigan 
universal metodikaning o‘zi yo‘q. Bu kabi metodika tadqiqotchida tizimni tadqiq 
qilish jarayonini formallashtirishga, xosil bo‘lgan muammoni aniqlashga va hal 
qilishga ko‘maklashuvchi tizim to‘g‘risidagi ma’lumotlarning etarli bo‘lmagan 
sharoitda ishlab chiqilib tadbiq qilinadi.