J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

kirishlarni 
va atrof-
muhitga chiqadigan barcha ta’sirlarni - (outputs) 
chiqishlarni 
jamlaydi. 
Tizimga nisbatan turtkilar, ya’ni stimullar ikki xil shaklda bo‘lishi mumkin. 
Ularga talab va qo‘llab-quvvatlashni keltirish joizdir. 
Talab-turtkilar 
(stimullar) quyidagi shaklda amal qiladi: 
•
qadriyatlar va xizmatchilarning ish haqi, mehnat sharoitlari, ta’lim, 
sog‘liqni saqlash va boshqalarni taqsimlashga oid (stimul) turtkilar; 
•
fe’l-atvorni tartibga solishga oid (stimul) turtkilar (barqarorlikni 
ta’minlash); 
•
kommunikatsiya va axborotga oid turtkilar. Bularga, axborotdan erkin va 
teng foydalanish huquqi va boshqalar kiradi. 
Qo‘llab-quvvatlash turtkilar 
(stimullar)ga quyidagilarda ifodalanadi: 
•
fuqarolarning qonunlarga rioya qilishi; 
•
ijtimoiy hayotda faol ishtirok etishi; 
•
rahbariyatga munosabati va rasmiy\qonuniy axborotga e’tibori; 
•
xizmatlar ko‘rsatishi va tizimni moddiy jihatdan moliyalashtirishi. 
Kirish
ga keluvchi talab-turtkilar va qo‘llab-quvvatlash turtkilari tizim 
tomonidan 
chiqish 
signallariga aylantiriladi yoki quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
•
qonun me’yorlarni yaratish; 
•
qadriyatlar va vazifalarni taqsimlash; 
•
jamiyatda xulq va o‘zaro aloqalarni tartibga solish. 
CHiqish signallari atrof-muhit - shu idora xodimlari jarayonga ma’lum ta’sir 
ko‘rsatadi, javob qaytaradi. 
“Tizim” tushunchasi o‘z mohiyatiga ko‘ra ierarxik jarayon, chunki u tizim 
haqida tushunchalarning xuddi tizimning tashqi muhit bilan o‘zaro hamkorligini 
ifodalaydigan, yirikroq tizimning ayrim qismi, o‘ziningba’zi yaxlitligi va shaxsiy 
bo‘lakchalari yig‘indisini ko‘zlaydi.
12
Tizimning muhim jihati voqelikning ichki 

---

161 
tarkibiy qismlariga egaligi, ushbu qismlar orasida pog‘anali buysunishning yuzaga 
kelishi hamda bu qismlarning nisbiy mustaqilligida aks etishi bo‘lib, muhit (1-
chizma) bilan aloqada bo‘ladi. 
2.3 chizma:Ijtimoiy tizimning nazariy modeli. 
“Tizim” tushunchasi o‘z mohiyatiga ko‘ra, ierarxik jarayon, chunki u tizim 
haqida tushunchalarning xuddi tizimning tashqi muhit bilan o‘zaro hamkorligini 
ifodalaydigan, yirikroq tizimning ayrim qismi, o‘zining ba’zi yaxlitligi va shaxsiy 
bo‘lakchalari yig‘indisini ko‘zlaydi.
13
Tizimning muhim jihati voqelikning ichki 
tarkibiy qismlariga egaligi, ushbu qismlar orasida pog‘anali bo‘ysunishning 
yuzaga kelishi hamda bu qismlarning nisbiy mustaqilligida aks etishidir
14
. 
SHuningdek ilmiy adabiyotlarda “tizim” va “sistema” iboralari sinonim, 
aynan bir xil ma’noli so‘zlar tarzida qo‘llanadi. Falsafiy qomusiy lug‘atda: “tizim”, 
sistema (qismlardan iborat butun) - o‘zaro munosabat va aloqada bo‘lgan, 
muayyan yaxlitlikni hosil qiluvchi ko‘p qismlar (elementlar) majmui”- deb ta’rif 
berilgan
15
. YAna shu manbada quyidagi izohlarni uchratish mumkin. “Sistema” - 

---

162 
yaxlit bir butunlik sifatida tashkil topgan ob’ektni ifodalovchi ijtimoiy-falsafiy 
kategoriya. Odatda,sistemani eng muhim umumiy tarzida elementlar o‘rtasidagi 
o‘zaro aloqalar birligi sifatida ta’riflaydilar. “Sistema” tushunchasi o‘z ma’nosiga 
ko‘ra “aloqa”, “element”, “butun”, “birlik”, “struktura”, (elementlar o‘rtasidagi 
aloqalar sxemasi) tushunchalari bilan bog‘liq. Ushbu o‘rinda sistemali tadqiq 
etishning asosiy vazifalari:sistemaelementlari, aloqalari va strukturasini, 
elementlar 
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ajratishdir. Sistemaning mohiyatini 
metodologik tushunishga ko‘ra sistemalilik ob’ekt va hodisaning o‘z hossasi deb 
emas, balki faoliyatning aniq bir maqsadga yo‘naltirilishi, tafakkurni tashkil etish 
sifatida ta’riflanadi
16
. 
Tahlilga (jumladan tizimli tahlilga) bugungi kunda faoliyatning alohida turi 
sifatida qarab kelinmokda. Negaki, turli darajalardagi (tezkor, strategik va b.) 
boshqaruvda tahliliy faoliyatning mahsuli bo‘lmish sharh, ma’lumotnoma, izoh, 
hisobot, xabarnoma, yo‘riqnoma, murojaatnoma kabilarga hayotimizning turli 
sohalarining ravnaqini ta’minlash maqsadida murojaat etib kelinmoqda. Tahliliy 
faoliyat mahsuli ijtimoiy taraqqiyotning rivojlanish jarayonini bosqichlarga ajratib, 
ijobiy va salbiy jihatlarini belgilab, bajariladigan galdagi vazifalarni aniqlab olish 
uchun amaliy xizmat qiladi. Bunda tahlilning nisbatan mukammal turi sifatida 
tizimli tahlil alohida o‘rin tutadi.