J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

 
1.
 
Tizimli tahlilni amalga oshirish metodlari. 
Tizimli tahlilni umumiy va xususiy jihatlarini inobatga olib, faoliyat 
doirasida uni amalga oshirish uchun to‘rttadan ortiq usullardan vosita sifatida 
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Garchi, faoliyat doirasida tizimli tahlil usulidan 
foydalanishga oid aloxida yondashuv bulmasada, ammo reallikni amaliy 
jixatlaridan kelib chikkan xolda mazkur masalaga funksional tarzda yondashish 
maqsadga muvofiqdir. 
Usul, biron bir natijaga erishish vositasi hisoblanib, reallikni amaliy yoki 
nazariy jixatdan o‘rganish tarzi. Muammoni alohida tartib asosida o‘rganish uchun 
qo‘llaniladigan harakatlar ketma-ketligini ta’minlash uchun, aniq o‘lchov birligiga 
(son, foiz, ball, gramm, kilogramm, shakl, rang, koeffitsent, o‘rin va b.) ega 
bo‘lgan majmuadir. Tizimli tahlilni amalga oshirish uchun turli usullar tanlanishi 
mumkin. Nisbatan ko‘prok qo‘llaniladiganlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatib 
o‘tish mumkin: 
-
so‘rov (anketa tarzida yozma, ogzaki savol-javob (masofali)) usuli; 
-
hujjatlarni o‘rganish (DTS, hisobot, xulosalar va b.) usuli; 
-
faoliyat mahsulini o‘rganish (insho, maqola, talabalarning bilimi va 
b.) usuli; 
-
alohida holatlarni o‘rganish (aloxida pedagogik vaziyatni. Masalan, a’lochilar 
guruhini, faollarni va b.) usuli; 
- qiyoslash (rakamlar, dalillar, bildirilgan fikr va munosabatlarni kiyoslash) usuli; 
-
suhbat 
(
nutq muloqoti yordamida bevosita yoki bilvosita ma’lumot olish) usuli. 
-
biografik (kishini uning tarjimai xoli bilan bog‘lik bo‘lgan hujjatlar orkali 

---

179 
o‘rganish) usul; 
-
intervyu (muammoga oid bo‘lgan savollarga berilgan javob tariqasida axborot 
to‘plash) usuli; 
-
kuzatish (kishining harakatlarida namoyon bo‘ladigan turli holatlarni hisobga 
olish, biron bir jarayonni kechishiga oid axborot olish) usuli; 
sotsiometriya J. Moreno tomonidan tavsiya etilgan bulib, o‘zaro munosabatlar 
tuzilishi bilan psixologik qovushuvchanlikni aniqlash maqsadida guruh va 
jamoalardagi shaxslararo munosabatlarni o‘rganish.
Bugungi kunda sotsiometriyani turli variantlari ishlab chikilgan usuli: 
-
test (standartlashtirilgan sinov bo‘lib, uning yordamida u yoki bu xildagi psixik 
jarayon baholanib, shaxsni bir butunligicha o‘rganish mumkin) usuli; 
- eksperiment 
(
muammoli vaziyatni xal kilish jarayoni, xattoki shaxsning his-
tuyg‘ulari, xarakteri, kobiliyati, akl-zakovatini o‘rganish mumkin. Bunda, 
ob’ektga ta’sir etadigan barcha omillar qat’iy nazorat kilgan holda ko‘zatiladi) 
usuli; 
- modellashtirish (jarayonni bilvosita o‘rganishga asoslangan bo‘lib, bunda biron 
ob’ektning xususiyatlarini o‘rganish uchun maxsus ravishda tuzilgan boshqa 
ob’ektda qayta hosil qilish tushuniladi) usuli; 
- prognozlash (biror-bir hodisaning kelajakdagi holati haqidagi mulohaza) usuli; 
- ekstrapolyasiya (lot. ekstra-tez, polio-silliqlayman, to‘g‘rilayman) biror 
hodisaning alohida qismini kuzatish natijasida olingan xulosani shunga o‘xshash 
hodisaning boshqa bir qismiga, boshqa hududiga (manzilga, joyga) tadbiq etish) 
usuli. 
SHu bilan birga biografik va tarixiy-qiyosiy usullarni xam ko‘rsatib o‘tish 
mumkin