Изланувчилар online илмий-амалий

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 

---

270 
1. Экологический менеджмент: учеб. пособие / Л. А. Федоськина, Т. А. 
Шилкина. – Саранск : Изд-во Мордов. ун-та, 2015.
2. Трифонова Т.А., Селиванова Н.В., Ильина М.Е. Экологический 
менеджмент. Учеб. пособие/ Владим. гос. ун-т, Владимир, 2003.
3. Трифонова Т.А., Ильина М.Е. Экологический менеджмент: /Владимирский 
государственный университет, Владимир, 2015.

---

271 
PANDEMYANING IQTISODIYOTGA TA’SIRI МАСАЛАЛАРИ 
1
Аxunova M.Х, 
2
Otabekov M.X. 
1
“Iqtisodiyot” kafedrasi, 
2
61-18 I guruh talabasi 
 
Butun dunyoda global muammoga aylangan koronavirus infeksiyasi jahon 
moliyaviy tizimiga sezilarli darajada zarar yetkazdi. Mamlakatlarda kasallikni 
yanada keng tarqalib ketishini oldini olish, kasallanganlarni davolash hamda 
karantin davrida aholiga moliyaviy yordam ko’rsatish maqsadida qator chora 
tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. O’zbekistonda ushbu virusni keng 
tarqalishini oldini olish maqsadida 2020 yilning 16-martidan karantin holati joriy 
qilindi. Karantin holati natijasida ko’plab tadbirkorlarimiz shu qatorda oddiy 
xalqimiz ham zarar ko’rishini inobatga olib davlat tomonidan yuridik shaxslar va 
fuqarolarning majburiyatlarini yengillashtirish maqsadida kredit to’lovlarida, soliq 
va boshqa to’lovlarni karantin davri tugagunga qadar uzaytirilishi va uzaytirilgan 
davr uchun penya va jarima solinmasligi to’g’risida qator ijobiy ishlar amalga 
oshirildi. 
Yurtimizdagi voqealar rivojini kuzatar ekanmiz, hozirda virus bilan 
kasallangan shaxslarni da`volash uchun yuz mingdan ortiq bemorga 
mo’ljallangan maxsus shifoxonalar qurilishi, davlat tomonidan aholining ko`makka 
muhtoj qatlamiga bepul yordam va dori darmonlar yetkazilishi, ehtiyojmand 
xonadonlarga mahalla tomonidan ro’zg’orga kerakli oziq ovqat mahsulotlar davlat 
tomonidan yetkazilib berilishi har qanday tahsinga loyiq ishlar amalga 
oshirilayotganligini guvohi bo`lishimiz mumkin. Bu beg’araz yordamni davlat o’z 
byudjeti hisobidan bajarmoqda buni qadrlamaslik nonko’rlik demakdir. Karantin 
davrida olib borilayotgan ishlar davlat byudjetini zarar ko’rilishiga olib kelishi 
shak-shubhasiz va bu holat har birimizni ham cheklab o’tmasdan qolmaydi. 
MSCI tomonidan berilgan statistik ma’lumotlarga ko’ra ayni paytda 
koronavirus dunyo bozorlarida 
12 trillion 
dollar miqdorda zarar yetkazishiga sabab 
bo’ldi. Koronavirus infeksiyasini yanada tarqalib ketmasligi uchun har bir shaxs 
shifokorlar tomonidan ko’rsatilayotgan yo’l yo’riqlarni o’z vaqtida bajarishi lozim. 
Dunyoning yetakchi tahliliy kompaniyalaridan biri FocusEconomics 
koronavirusning jahon iqtisodiyotiga ta’siri va uning moliyaviy oqibatlari bo‘yicha 
ekspertlar orasida o‘tkazilgan navbatdagi so‘rov natijalarini ko‘ra,: 
• 
71 ta ekspertning 58 foizi 2020 yilda global YaIMning o‘sishini 2 foizli p unkt 
va undan ko‘proq miqdorda kamayishini, ularning to‘rtdan bir qismi esa bu 
ko‘rsatkichni 3 foizli punktdan ko‘proq miqdorda kamayishini prognoz 
qilishmoqda. 
• 
Iqtisodchilarning yarmidan ko‘pi (56%) koronavirusning jahon iqtisodiyotiga
2020 yildan keyinham ta’siri bo‘lishi taxmin qilishmoqda. 
• 
kelgusi 12 oy ichida jahon iqtisodiyotida retsessiyani deyarli muqarrar deb 
baholadi. Ularning fikriga ko‘ra, retsessiya kamida 2 chorak davom etadi. 
• 
ko‘pchilik iqtisodchilar bugungi kunda koronavirusning salbiy iqtisodiy 
oqibatlarini bartaraf etishda joriy qilinayotgan chora -tadbirlar va moliyaviy 
stimullarni yetarli emas deb hisoblaydilar. 

---

272 
• 
jahon iqtisodiyotida kutilayotgan retsessiya global iqtisodiy inqirozga olib 
keladimi yoki yo‘q, degan masalada ekspertlar fikri ikkiga bo‘lindi: ularning bir 
qismi dunyo bo‘ylab misli ko‘rilmagan ko‘lamda korxonalar faoliyatining 
vaqtincha to‘xtatilishi va yuqori darajadagi qarzlar miqdori moliyaviy inqirozga 
sezilarli turtki bo‘lishini taxmin qilishsa, boshqalari faol joriy qilinayotgan chora -
tadbirlar va moliyaviy stimullar bunday global inqirozning oldini olishini 
ta’kidlashgan. Aksariyat ekspertlarning fikriga ko‘ra, bu masalada joriy 
qilinayotgan iqtisodiy stimullarning samaradorligi va pandemiyaning davomiyligi 
asosiy omillar bo‘lib qoladi.
• 
Dunyo iqtisodiyotiga yetkazilgan zararni inqiroz cho‘qqisidan o‘tilganidan 
so‘ng, umumiy tarzda hisoblash mumkin bo‘ladi. Iqtisodiyotga pandemiyaning 
o‘zi emas, balki u bilan bog‘liq cheklovlar salbiy ta'sir qilmoqda. 
• 
Biroq, amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, qat'iy choralarni ko‘rmaslik falokatli 
oqibatlarga va ko‘plab qurbonlarga olib kelishi mumkin. Bunday murakkab 
sharoitda iqtisodiyotni imkon qadar qo‘llab-quvvatlash va uning tezda tiklanib 
olishiga umid qilish asosiy maqsadga aylanadi. 
• 
Turli xalqaro moliya institutlari ma'lumotlariga ko‘ra, O‘zbekiston 
iqtisodiyotining o‘sish tezligi pasayadi. Inqirozdan oldingi davrda bu ko‘rsatkich 
Jahon banki tomonidan 5,7 foiz miqdorida bo‘lishi, Yevropa va Markaziy Osiyo 
davlatlari ichida eng yuqori ko‘rsatkichga aylanishi bashorat qilingan edi. 
• 
Endi esa Osiyo taraqqiyot banki (OTB) iqtisodiyotni keyingi yilda tiklanib 
olish sharti bilan bu ko‘rsatkichni 4,7 foiz deb hisoblamoqda. Jahon banki o‘z 
xulosasida Markaziy Osiyoda iqtisodiy inqiroz keskin bo‘lishini bashorat qilgan 
holda, bu ko‘rsatkichni -4,4 foiz va -2,8 foiz degan. O‘zbekiston uchun o‘sish 1,6 
foiz bo‘lishi bashorat qilingan, bu esa inqrozdan oldingi 5,7 foizdan ancha pastdir. 
Jahon banki o‘z bashoratida ko‘pgina omillarning noaniq bo‘lib qolayotganiga 
urg‘u bergan. Yakunda aynan shularga asosan hudud malakatlar idagi iqtisodiy 
o‘sishning qanday ekani ma'lum bo‘ladi. 
Albatta iqtisodiy o‘sishning pasayishiga O‘zbekistonning asosiy savdo 
hamkorlari (Xitoy, Rossiya, Turkiya) iqtisodiyotidagi pasayish ham ta'sir qiladi. 
Yana bir muhim omil – xomashyo bozorlaridagi pasayish bilan bog‘liq 
ishbilarmonlik faolligining sustligi. Shuningdek, neft narxining pasayishi ham 
sezilarli darajada ta'sir qiladi. Ko‘p jihatdan mana shu tashqi omillar 
barqarorlashsa, O‘zbekiston iqtisodiyotida o‘sish bo‘lishi mumkin. Optimistik 
prognozlarga ko‘ra, agar pandemiya jilovlansa, yuqorida tilga olingan mamlakatlar 
iqtisodiyoti uchinchi chorakda tiklanib olishi kutilmoqda. Shunda karantin 
choralari yengillashtiriladi va bosqichma-bosqich bekor qilinadi, bu esa iqtisodiyot 
yana normal iziga qaytishiga imkon beradi. Masalan, mehnat migrantlaridan p ul 
o‘tkazmalarining ko‘p qismi keladigan Rossiyaning iqtisodiyoti ikkinchi yarim 
yillikda tiklanib olishi bashorat qilinmoqda. Tahlilchilar so‘zlariga ko‘ra, bunga 
«zaxiralarni to‘ldirib olish va tovar yetkazib berishning me'yordagi tezligini tiklab 
olish uchun tezkor ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilishidan kelib chiqadigan 
kechiktirilgan iste'mol yordam beradi». 

---

273 
Rossiya va Qozog‘istondan mehnat migrantlari jo‘natayotgan pul 
o‘tkazmalari hajmining pasayishi O‘zbekiston iqtisodiyotini karaxt ahvolga solishi 
mumkin. Birinchidan, Rossiya va Qozog‘iston xorij fuqarolarining o‘z hududiga 
kirishini taqiqladi. Ikkinchidan, har ikkala mamlakat neft narxining pasayishi 
sababli, og‘ir ahvolga tushgan. Bu holat O‘zbekistonga jo‘natiladigan pul 
o‘tkazmalari hajmi pasayishiga olib kelishi mumkin. Jahon bankining xalqaro 
migratsiya va uy xo‘jaliklari farovonligi masalalariga bog‘liq izlanishlari natijasiga 
ko‘ra, pul o‘tkazmalari to‘xtasa,