|
Ўқитиш фаолияти:
1. Шарафли устозлар;
2. Сохта устозлар.
Педагогик таъсир кўрсатиш ва ўқитиш усуллари:
1. Талаб, истиқбол, рағбатлантириш ва жазолаш;
2. Суҳбат, савол-жавоб, имтиҳон.
Ўқиш фаолияти:
1. Муносиб шогирдлар;
2. Уқувсиз, бепарво шогирдлар.
Шарафли устозлар:
Шарқ мамлакатларида таълим берув-
чи ва таълим олувчи шахсларга нисбатан қуйидаги иборалар
ишлатилган. Румий ижодида ҳам бу иборалардан кўп бора
фойдаланилади.
Таълим берувчи
Таълим олувчи
Пайғамбарлар
Саҳобалар
Валий
Толиб
Шайх
Солик
Пири муршид
Мурид
Сўфий
Дарвеш
Устоз
Шогирд
Румий ижодида илк устозлар сифатида ҳақ йўлига чор-
ловчи Довуд, Луқмон, Сулаймон, Мусо, Исо, Муҳаммад каби
пайғамбарлар ҳаёти ва ҳадисларидан мисоллар келтириб ўти-
лади.
Муҳаммад алайҳиссалом – Оллоҳнинг сўнгги расули.
Пайғамбаримиз оламдан ўтгач, ислом дунёсига у зотнинг но-
иблари бўлмиш халифалар раҳнамолик қилдилар. Халифалар-
дан кейин эса одамларни ҳидоят йўлига бошлаш Ҳақ таоло
ўзининг хос кишилари сифатида танлаган авлиёлар зиммаси-
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
80
га тушди
213
. Румий “Маснавий”да илм тулпорига минган инсон,
илм аҳллари борасида қатор фикрларни келтирадики, улар
пайғамбар тилидан устозлар шарафига келтирилган таъриф
сифатида қабул қилинса арзийди.
Деди Пайғамбарки, бордир умматим,
Ул менинг бир гавҳаримдир, ҳимматим.
Нур эрур боқсам, уларнинг маскани,
Бас, улар ҳам нурда кўргайлар мани
214
.
Румий, авлиёлар пайғамбарнинг уммати, гавҳари, ҳим ма-
тидир. Илм нур бўлса, устозлар маскани ҳам, албатта, нур билан
нурафшондир, дейди. Валий – авлиёлар (араб. валий сўзининг
кўплиги, худога яқин одам) тасаввуфда Аллоҳнинг зоти ва си-
фатларини яхши билган, унинг буюрганларини бажариб, гуноҳ
ишлардан ўзини сақловчи, дунё лаззати ва шаҳвоний ишлар-
дан юз ўгирувчи кишилардир
215
. Шунинг учун Румий ҳам комил
инсон тимсолини авлиёлар тимсоли орқали ёритади ва “Киши
юлдузларга боқиб тўғри йўлни хатолардан ажратиб олгани-
дек, валийларга қараб ҳам мақсадига етишади”, – дейди
216
ва
яна “Пайғамбарлар ва уларнинг ворислари бўлмиш авлиёлар,
яъни комил инсонлар аслида инсон қиёфасидаги маънавий
қуёшлардир. Уларнинг ҳимоясида бўлки, сенга доимо ёмонлик
қиладиган нафсингнинг қўлидан қутуласан”, – дейди
217
.
Сўфий (дарвеш)лар ҳам етук устозлар саналиб, тасаввуф ва
дин масалалари бўйича фаолият олиб боришган. Сўфий арабча
“суф” сўзидан ҳосил бўлган. “Суф” сўзининг луғавий маъноси
жун ва жундан тўқилган матодир. Сўфийлар кўп ҳолларда жун
чакмонлар кийиб юришган. Жун кийимлиларни форсийда
“пашминапўш” деб аташган. Румий ҳикоятларида инсоннинг
яхши ва ёмон фазилатларини ёритиш учун сўфий образидан
ҳам кўп фойдаланилган. Румий уларни мадҳ этар экан: “Сўфий
213
Султон Валад. Маориф / Комил инсон ҳақида тўрт рисола (Н.Комилов
тарж.). –Тошкент, 1997. –Б. 84.
214
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 113.
215
Ислом (энциклопедия) / З. Ҳусниддинов таҳрири остида. –Т.: “Ўзбекистон
миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2004. –Б. 22.
216
Жалолиддин Румий. Ичиндаги ичиндадур / Улуғбек Ҳамдам тарж. –Т.:
Янги аср авлоди, 2003. –Б. 76.
217
Ўша жойда. –Б. 114.
2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
81
вақт фарзанди эрмиш”, – дейди
218
. Бу ўринда сўфийдан мурод
донишмандлик ва тадбиркорликдир. Ақлли одам вақтни зое
кеткизмайди. Вақтни ғанимат билади ва ундан унумли фойда-
ланади, деган фикр бор.
Румий “Маснавий”да сўфийларнинг инсон тарбиясидаги
ўрнини кўрсатиб берар экан, “Подшоҳлар кўрар кўзлар равшан
бўлсин учун ориф сўфийларни ўзларига ўтру ўтқазишгани”
баёнини келтиради. Унда шоҳлар фаолиятидаги расм ва одат-
лар айтиб ўтилган. Айтишларича, подшоҳларнинг чап тарафи-
да паҳлавонлар ўтиришади, чунки улар кўнгилга яқинроқдир.
Подшоҳларнинг ўнг тарафида қалам аҳли – муншилар ўти-
ришади, чунки илму хат ўнг қўлда битилади. Қаршисида эса
сўфи, донишмандлар ўтиришади, чунки улар жон ойинаси
ҳисобланади. Асарда айтилишича:
Ким азалдин бу жаҳоннинг нақшидир,
Олдида ойина бўлса, яхшидир
219
.
Ойина инсонни қандай бўлса, шундайлигича тасвир этади
ва инсон ойинага қараб хато ва тўғри фаолиятини англайди.
Муаллиф томонидан келтирилган бу ҳикоят орқали таълимда
шахс шаклланиши ва камол топишига таъсир этувчи омил-
ларга ишора қилинган.
Инсон тарбиясини юксалтирувчи бу хусусиятларнинг бар-
часи пири муршидга хосдир. Пири муршид (шайх)ни Румий
сочи оқарган, яъни зиёли инсонга ўхшатади.
218
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б.12.
219
Ўша жойда. –Б. 104.
Do'stlaringiz bilan baham: |
