Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
78
лиши, жамоа кабилар муҳим ўрин тутади. Жамоада сўзлаш, 
тинглаш маданияти, ўзаро ҳурмат қоидаларига риоя қилиш 
фазилати шаклланади. Бу каби омиллар шахс маънавий-
ахлоқий тарбияланиши ва камолотининг ҳал қилувчи восита-
лари эканлиги Румий томонидан ҳам алоҳида таъкидланган. 
2.2. Устоз ва шогирд фаолияти 
муносабатларининг тузилиши
Ўқиш ва ўқитиш фаолиятининг ўзаро таъсири жараёни-
да таълим шаклланади. Демак, таълим – ижтимоий ҳодиса. 
Ўқитиш ўқитувчи (устоз) фаолияти ва ўқиш ўқувчи (шогирд) 
фаолиятидир. Бу фаолиятлар Румий ижодида етакчи ўрин-
ни эгаллайди. Чунки Румий ижодининг негизида ижтимоий 
ҳодиса бўлмиш устоз ва шогирд муносабатлари талқини ётади. 
Румий шахсининг ўзи ҳам барча даврларда барча халқларга, 
барча инсонларга устоз вазифасини ўтаб келяпти ва унинг 
тарбия мактаби замонлар оша инсонларга комиллик сари 
қадам қўйишга дастуруламал вазифасини ўтамоқда. Ўқитиш 
усуллари маълумотли қилиш, ривожлантириш, тарбиялашдан 
иборат бўлса, ўқиш усуллари, албатта, ўрганиш, тинглаш, 
қатнашиш, қабул қилишдан иборатдир. Ҳозирда таълим жа-
раёни таълим турлари, таълим тамойиллари, таълим мазму-
ни, таълим усуллари, таълим шаклларига таяниб иш кўради. 
Устоз ва шогирдлик масаласи тарбиявий жараён учун 
жуда муҳим саналади. Бу борада Румий ғоялари ҳам жуда 
қимматлидир. Ҳозирги замонда ўқувчиларга тафаккур ва 
маънавий қарашларни шакллантириш жараёнида Румийнинг 
педагогик меросида кўп марта аниқлик билан кўрсатилган 
– устоз томонидан ўқувчи қарашларига сабрли бўлиш, шахс-
нинг ўзи мустақил қарор қабул қилишини таъминлаш прин-
циплари – толерантлик принципига аҳамият бериб, унинг 
педагогик ва дидактик ғояларидан фойдаланиш керак. Бу-
нинг замирида ўқувчи ўзи эркин танлаган ва мустақил қабул 
қилган қарорларга ўзи жавоб бериши мажбуриятини таъмин-
лаш ётади. Румий қарашларида ўқувчи (мурид) қарашлари 
учун устоз (муршид) позицияси ўта муҳим деб ҳисобланади. 
Устоз ўзи қарашларга эга бўлиб, бу қарашларга мансуб бўлган 
қоидаларга бўйсуниб яшаши керак. Тарбия масканида устоз 

---

2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
79
(ўқитувчи) анъанавий ҳолатда аниқ меъёрлар, ғоялар ва та-
факкур қарашлари, кўрсатувчи (воситачи) сифатида намоён 
бўлади. 
Румий асарларининг ўзбек тилидаги тўлиқ таржимасидан 
фойдаланиб мутафаккир қарашларини ва маснавийларини, 
бир – биридан фарқ қиладиган қалб тарбияси жиҳатларини, 
унинг ҳаёт ҳақидаги “Буюк мактаб” таълимотига таянган ҳолда 
бўлимлар кўринишида, тематик тартибда қўйиш мумкин: