Izbullaeva indd

Бе­
шинчи китоб инсон маънавий­ахлоқий шаклланишида 
бешинчи олий қадам бўлиб, инсон ўзидаги ёмон хислат­
лардан қутулиб, камолот йўлини танлаши борасида фикр 
юритилган.
Румий таълимотининг марказий ғоясига эъти-
бор қаратилса, унга кўра, ҳаётнинг ўзи инсон қалбининг буюк 
ҳақиқатини изчил, узлуксиз ўрганиш усули каби кўринади, 
чунки ҳар бир қалб уни ўзи қабул қила оладиган даражада ва 
белгиланган чегарасигача қабул қилади. Бундан ташқари, бу-
тун оламнинг ўзи ўқитиш маскани саналади; ундаги дарслар 
– инсон ҳаёти борасида ташкил қилинган; ўқув қуролларини 
эса ҳаётда кузатиладиган бутун ҳолат, учрашувлар, нарса ва 
ҳодисалар, тирик мавжудот ташкил этади. Имтиҳон – синов 
ва н афс, бизнинг эришганимиз, англаганимиз... Ўқитувчи 
албатта Яратувчининг ўзи саналади. Бу таълимот сўфийлик 
ҳақиқати билан характерлидир. Румий бешинчи китобда ин-
соннинг маънавий оламини қуйидагича тасвирлайди:
Боқки, инсон қалбининг тўрт васфи бор,
Аҳлига чормих бўлиб, этгай фишор...
Маънавий тўрт қушки, машъум, роҳзан,
Халқ дилу жонида тутмишлар ватан.
Чун улар ғоздир, товус, зоғу хўроз,
Нафс аро ҳар лаҳза бергайлар овоз.
Ғоз – ҳирсдирким, хўроз – шаҳват эрур,
Гар товус жоҳ эрса, зоғ ният эрур
163
.
Бу мисраларда ғоз – ҳирс, товус – жоҳиллик, зоғ – ният, хўроз 
– шаҳват рамзи бўлиб, инсон қалбидаги ана шу тўрт васфни 
жиловлаб билса, “вужуди маънавийга”
164
, маънавий етукликка 
эришади, дейилмоқда.
Бешинчи китобнинг асосий мазмуни “инсоннинг тани 
меҳмонхонага, ундаги турли-туман фикру андишалар турли 
меҳмонларга ўхшар”
165
деган тушунча билан бойитилади ва 
Румий инсонни ҳамиша бўлаётган воқеа-ҳодисалардан тўғри 
хулоса чиқаришга ва ҳур фикрлашга чорлайди.
163
Ўша жойда. –Б. 506.
164
Ўша жойда. –Б. 501.
165
Ўша жойда. –Б. 618.

---