Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Бозор сиғимининг 
икки хил даражаси мавжуд: потенциал ва реал 
(ҳақиқий). Бозорнинг ҳақиқий сиғими биринчи босқич саналади. Потенциал 
даража шахсий ва жамият эҳтиёжлари билан белгиланади ҳамда уларга мос 
келувчи товар сотувини акс эттиради. Реал бозор сиғими потенциал бозор 
сиғимига мос келмаслиги ҳам мумкин. 
Бозор сиғимини баҳолаш натурал ва қиймат ўлчамида ўлчаниб, қуйидаги 
формулага асосан топилади: 
БС қ ММ Қ ИХ - ЭХ, 
бу ерда: 
БС – бозор сиғими; 
ММ – миллий маҳсулот ишлаб чиқариш; 
ИХ – импорт ҳажми; 
ЭХ - экспорта ҳажми. 
Бозорнинг импорт сиғими қуйидагича аниқланади 
БИС қ БС - ММ Қ НЭ, 
бу ерда
БИС - бозорнинг импорт сиғими; 
МЭ - миллий экспорт, аниқланиши 
МЭ қ ЭХ – РЭ
;

---

79 
РЭ – реэкспорт ҳажми. 
Нисбий бозор улуши корхонанинг бозордаги улуши ва рақобатчилар 
улушининг нисбати сифатида аниқланади: 
НБУ қ ЎБУ 
Ғ 
РБУ 
бу ерда:
ЎБУ – ўз бозор улуши; 
РБУ – рақобатчилар бозор улуши.
 
Бозорни сегментлаш
бир томондан корхонанинг маркетинг фаолияти 
йўналтирилган бозор қисми ва объектларини аниқлашни, иккинчи томондан 
бозорда қарорлар қабул қилиш жараёнига бошқарув ёндашувини, маркетинг 
элементларини тўғри танлашга асос яратишни ифодалайди. Бошқача қилиб 
айтганда бозорни сегментлаш – бу бозорни кўрсаткичлари ва у ёки бу фаолият 
турига (реклама, сотиш каналлари ва усуллари) реакцияси бўйича бир-биридан 
фарқ қилувчи қисмларга ажратишдир. 
Сегментлаш объекти биринчи навбатда истеъмолчилардир. Алоҳида тарзда 
ажратиб олинган ва умумий тамойилларга эга бўлган ҳолда улар бозор сегментини 
ташкил этади. Сегментлар сони кўп бўлганда уларнинг ҳар бири талабларига 
мослашиш жуда қимматга тушиши мумкин. Шу сабабли шахсий фойдаланиш 
товарларига нисбатан доимо йирик сегментларни белгилаш лозим.
Сегментлашда товар ўз харидорини топиши лозим. Бозорнинг тузилмасини 
тадқиқ этиш бунга энг кам харажатлар билан эриши имкониятини беради. Бунда 
бозор конъюнктурасини билиш ҳам муҳим бўлиб, у мазкур товар турига талаб ва 
таклиф ўртасидаги муносабат ҳамда нарх даражаси ва улар ўртасидаги муносабат 
билан тавсифланади. Бозор конъюнктурасини ўрганишдан асосий мақсад саноат ва 
савдо фаолияти бозор ҳолатига қанчалик таъсир кўрсатиши, унинг келажакдаги 
ривожланиши ҳамда аҳолининг товарларга бўлган талабларини тўлароқ қондириш 
учун нималар қилиш кераклигини аниқлаш ҳисобланади.