Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

4.1. Tabiatdan foydalanishning iqtisodiy mexanizmlarining mazmuni va mohiyati.

4.2. Tabiiy resurslar kadastri.

4.3. Tabiat muhofazasi tadbirlarini moliyalashtirish.

4.4. Tabiiy-ekologik resurslarga to’lovlar.

4.5. Ekstyernaliya xarajatlari. Tabiiy muhitning assimilyatsiya saloxiyati.

4.1. Tabiatdan foydalanishning iqtisodiy mexanizmlarining mazmuni va mohiyati. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning hozirgi sur’atlari tabiiy-ekologik resurslar muammosini keskinlashtirdi va shu sababdan iqtisodiyotga ekologik talablarni oshirish zarurati paydo bo’ldi. Shuni qayd etish kyerakki, iqtisodiyotning o’zi quyidagi ichki ziddiyatlarga ega: bir tomondan, u qator keskin ekologik muammolarni tug’diradi, boshqa tomondan esa, iqtisodiyot rivojlanishining o’zida bu ziddiyatlarni bartaraf etish asoslari solingan. Bu ziddiyatlarning tabiatini bilib olish ushbu ikki tizimning – ishlab chiqarish va atrof-muhitning aloqalarini tushunib olishga imkon byeradi. Bunda shuni esda tutish kyerakki, «iqtisodiyot – atrof-muhit» tizimida ulardan birorta qismiga afzallik byerib bo’lmaydi. Shunday o’zaro ta’sir va o’zaro aloqalarni ta’minlash kyerakki, bunda takror ishlab chiqarishning yuqori sur’atlari, iqtisodiy o’sish va xalq farovonligini oshirish faqat atrof tabiiy muhitni saqlab qolish bilangina bog’lanib qolmay, balki uning ayrim komponentlari va butun atrof tabiiy muhitning to’xtovsiz yaxshilanishi va rivojlanishiga ham imkon byersin.

Hozirgi ekologik vaziyat xo’jalik muammolarini atrof tabiiy muhitning talablari nuqtai nazaridan, va, ayni bir vaqtda tabiiy muhitni jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi talablari nuqtai nazaridan kompleks ko’rib chiqish zaruratini keltirib chiqaradi.

Tabiat muhofazasi va iqtisodiy ekologiya muammolari siyosat, mafkura, ijtimoiy soha va birinchi navbatda iqtisodiyot bilan uzviy bog’liqdir.

Iqtisodiyot va ekologiyaning qarama-qarshi turishi – atrof tabiiy muhitning asosiy muammosidir. Ushbu muammoni ilgari totalitar tuzum sharoitida taqiqlash asosida ma’muriy-buyruqbozlik metodlari, cheklashlar, ma’muriy va jinoiy jazolash choralari ta’siri asosida hal etishga harakat qilingan.

Agar ma’muriy ta’sir ko’rsatish metodlari hokimiyat va bo’ysunish munosabatlaridan kelib chiqqan bo’lsa, iqtisodiy mexanizm esa real maqsadga yerishishda ijrochi va bajaruvchining moddiy manfaatdorligiga asoslanadi. Ekologiya iqtisodiyotining mexanizmlari qatoriga doimiy harakatdagi institutlar hamda bozor munosabatlariga o’tish asosida paydo bo’lgan yangi belgilar majmui kiradi.