Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

3-Mavzu.  Mu staki llik  sharoi tida  muzeylar  v a  mu zey  tormogin ing                    

rivojl anish   muammolari.  

 

 

 

REJA  

 

1.  

Mus takillik  sharoi ti da mu zeylar ishi.  

         2 .  

Uzb ekis ton   Respu blikasi  Vazi rlar  Maxk amasining  Uzbeki ston  

muzeyl ari     

 

ishini t  

akomi llash ti rish  

va 

rivojl anti rish   xaqid agi karori .  

 

3.  

Respublikaning mu zeylar tarmogi  va u ni ri vojlan tirish masalal ari .  

 

4.  

Ami r T emur mu zeyning ochilishi  va un ing axamiyati.   

 

5.  

Mus takillik  yill arida Uzb ek muzeyl arin ing xalkaro alokal ari .  

 

 

Must akill ik  yill arda  muze yl arga  bo’l gan  e`t ibor  va  tal ab  oshi b   bormokda.  Bu 

albatt a,  muz e yl arni ng  ijt imoi y  vazi fal ari   bi lan  bogli k.  Uzbekist on  xududida 

mavj ud  m uze yl ar  t izimini  yanada  takomi llashtirish,  ul arning  xalkni ng  m a`navi y -

axloki y 

kam oloti da 

tut gan 

o’rnini  oshirish,  muzey  fondlarida  saklanib 

keli na yot gan  xalki mi zning  bo y  tarixini,  must akilli gimiz  odi mlarini   aks  etti ruvchi, 

no yob,  nodi r  eksponatl arni  ava yl ab  asras h,  o’rganis h,  bo yi tib  borish,  dun yoga  ol i b 

chi qish   va  t argib  qil ish,  ul ardan  xalkimi z  ongi da  milli y  gurur  va  i ftixorni,  isti klol 

va  Vatanga  xurmat ,  sad okat  tu ygul arini  kucha yti ris h  yulida  keng  fo ydalanish, 

muze yl arni ng  zam on  tal abi ga  m os  yukori   mal akali  mut axas sis lar  bil an  t a`minl ash, 

moddi y-t exnika  bazasini  must axkaml ab,  jaxon  muze ys hunosli gi  taj ribal arini  

kull ashga  zarur  s hart -sharoitl ar  yaratishdan  ib orat.  Yana  shu  katorda  m uze yl arni 

internet tizimi bilan bogl ash va il mi y j ixatdan m arkaz buli shdi r.  

 

Respubli kam iz  prezidentining  "muze yl ar  faoli yatini  tubdan    yaxs hilash  va 

takomill asht iri sh  tugrisida"gi  1998 - yil   12- yanvardagi  farmoni  muze yl ar  va  m uzey 

x odimlarini ng  xa yot ida katt a buril ish nuktasi buldi.  

     Mam lakat imiz 

xududi dagi 

m avj ud 

bo’lgan  muzeylar  tuzimini  yanada 

takomill asht iri sh,  ul arni  xalkning  m a`navi y -axl oki y    kam olotida  tut gan  o’rni ni 

yanada  oshi ris h  m aqsadi da  "Uz bek  muz ey"  R espublika  j am gar masi  t uzildi.  Bunga 

kushi mcha  yana  Uzbekis ton    Vazirl ar  maxkamasining  1998 - yi l  5-m artdagi 

"Muze yl ar  faoli yati ni  tubdan  kull ab  kuvvatlash  m as al al ari     tugrisida"gi    karori 

"Uzbek    muze y"ga    Uzbekiston  muze yl ari ga  xar  tom onl am a  yordam  kurs ati sh 

vazi fasini  top shi rdi.  Ushbu  karorda  m aml akat  m uze yl arini  t a`mirl ash  zarur  t exnik 

va  zam onavi y  asbob  uskunalar  bil an  j ixozlash  xamda  m ablag  bil an  t a`m inl as h 

vazi fal ari  yukl atil gan.  

 

Tarmok  -  muz e yl ar  faoli yati  yo’nal ishi ni  ishlab  chikari sh,  fan,  s an`atni ng 

biror  t armogi g a  tegi shli  bo’li shidi r.  Mustakil lik  yi llarida  bu  muze y  t armoklari ga 

e`t ibor  bergan  bo’l sak,  prezidenti miz  karoridan  sung  yil dan  yil ga  rivoj lanib, 

takomill ashi b bormokdi.  

 

Muze yl arni ng  tuplovchilik  va  noshi rlik  faoli yati  xam  ri voj lani b  usmokda. 

Muze yl arni ng  tupl ovchilik  faoli yat i ga  ilmi y  etnografi k,  arxeologik  izlanishlar 

natij as ida    topi l gan  ilmi y  asarlar,  kul yozm al arni  yi gis h  va  s hul ar  asos ida 

muze yl ardagi  im koni yat  darajasida  muzey  xodim larini ng  m akolal ari  bil an  chi qish .  

Bundan  t as hkari  res publi ka  mik yosi da  muze yl ar  faoli yati ni   maxsus  jurnall arda 

yori tib  bori sh  va  nas hir yotl arda,  bekl etl ar,  pl akatl ar  chi karish,  ko’rgazmal ar 

tashkil  eti sh  va  usl ubi y  kitobl arda  yoriti b  boris h  va  bos hqa  kupl ab  i shl arni  am al ga 

oshi ridan iboratdi r.  

 

Tarmok,  bu  m uze yl ar  faoli yat ini   yo’nalishi  ya `ni   ilmi y  tadqiqot ,  fond 

ishl ari , ko’rgazm alar tashkil  etishdir.  

 

Il mi y  tadqiqot  ishl ari  ul kani  o’rganish,  san`ati,  tarixi,  adabi yoti  tugrisi da 

ma`lumotlar  yi gish,  ilmi y  nashrl ar  chikari sh,  et nografi k,  arxeol ogik  ilmi y 

tadqiqot lar olib borish.  

---

 

39 

 

Fond    ish  muze y  predm etl arini  yi gish,  tadkik  qilis h,  ilmi y    kartochkal ar, 

kat alogl ar, 

turli  

univers al -kartochkal ar, 

doim i y 

ko’rgazmalar, 

kuchma 

ko’rgazmalar tashkil etish. 

 

Muze y  vazifas i ga  kura  ilmi y  t adqiqot ,  ma`ri fat,  tadqi qot     va  ukuv 

muze yl ari ga,   yo’nal ish i  va  koll ektsi yal ari ga  karab,  t armok,  ul kashunosl ik  va 

me`morial  muze yl arga  bulinadi .  Tarm ok  muze yda  i shl ab  chikari sh,  fan,  s an`atni ng 

biror  t armogi ga  t egi shli  bo’l adi  (m asal an,  tarix  muze yl ari ,  zoologi ya  muze yl ari ). 

Ulkashunoslik  m uze yl ari  mua y yan  m a`m uri y  t errit ori ya ning  t abi ati ,  t arix i, 

xujali gi ,  s an`ati,  etnografi yas i  va  boshqa  s oxalarni  kompleks  aks  etti radi. 

Memori al m uze yl ar muxim tarixi y vokealar, atokli arboblarga bagishlanadi.   

 

Fargona  ul kashunosl ik  muze yning  bugungi  kunda  t armoklari  v ilo yatimiz ning 

turli  tum anl arida m avjud.  

1. 

"Xamza    Xakimz oda  Ni yozi y  m uze yi "  -  SHoximardon  kis hlogi da  1957  yilda 

ochil gan.  

2. 

"Usmon  Yusupovning  m em ori al  muz e yi "  Kaptarxona  kis hlogida  1974  yi lda 

ochil gan.  

3. 

"Yul dosh  Oxunboboev    m emori al  muzeyi "  Margilon    s haxrida  1964  yi lda 

ochil gan.  

4. 

Ya ypan shaxridagi  "Uzbekist on  tum ani  t arixi m uze yi  " 1984 yi l  ochi l gan.  

5. 

"Adabi yot va s an`at muze yi "  M argil on s haxrida 1989  yi lda ochil gan.  

6. 

Uchkupri k  tum ani dagi    "Zi yovutdin  Xazini y    u y  m uze yi   "  1997  yil da 

ochil gan.  

7. 

Olt ari k tumani "Tari x  muze yi " 2000  yilda ochil gan.   

 

Biz  bu  t arm okl ar  faoli yati ga  nazar  tas hlasak,  P rezidentimiz  farmoni, 

Vazi rl ar  M axkam asi ni      karori   va  vilo yat  xokim i yatini ng    karori  bu    tarm okl ar  

yax shil ani b,  t akomm illas hib,  rivojl ani b  bori shi ga  t urt ki  bo’l gan li gini  kurishimiz 

mumkin.  

 

Madani yat  va  xal k  ta`limi ni  vazirliklari  t arkibi da  muz e yl ar  bo’li shi   

yoshl arni     vat anparvarl ik      ruxida    t arbi yal ashda  m uxim    uri n  tut uvchi   m adani ya t 

uchokl ari  xisobl anadi.  Bul arga    shon -shuxrat  muz e yl ari,  ulka  tar ixi,  m exnat 

faxri yl ari  as ori      ati kal ari,  Bu yuk  si ymolar  tarixi,  ul ka  t arixidan  xiko ya  kiluvchi   

asori ati kalardan iborat .  

 

Bugungi  kunda    maml akatimiz  xududi dagi  turl i  muass as alar,  korxonalar, 

kuri lish  t ashkilotl ari ,  kis hlok    jam oa  bos hqa ruv  xuj alikl ari  k oshida,  shaxar,  t um an, 

vilo yat  m arkazl arida,  xalk    ta`lim i  tizimida  1200  dan  orti k  muze yl ar    mavjud  

bulib,  ularni  eng  yi rikl ari po yt axtda jo ylashgan.  

 

SHu  bil an  bi rga    unl ab    yozuvchil ar,  shoi rlar,  rassomlar,  olim lar  va  m as hxur 

san`at  arbobl arini ng  u y  m uz e yl ari  m avjuddi r.  Bu  muz e yl ar  xalki mizni    uzok  

tarixdan  xiko ya  kiluvchi,  m uze ydan  sado  beruvchi    m a`navi yat  m as kanl ari     buli b, 

milli y  mafkura    va  tafakk o’rni    rivojl anti ruvchi,  yoshl arda    milli y  gurur  va  

iftixorni   yuksaltiris hda  ulug kadaml ar bulib k olm okda.  

 

Xar    bir  mill atni     shakll ani sh  t arixi,  u  bi lan  boglik    si yosi y    j ara yonl arni  aks 

etti ruvchi  muze yl ar  umumxalk  muz e yl ari  xisobl anadi .  Xorazmdagi  Ichan  kal `a, 

Buxoro arki  umumxalk   muze yl ari ga mis ol  bo’l adi .  

 

1996  yi li ning  18  okt yabr'  kuni  m aml aka ti miz  po yt axti  kadimi y  Tos hkent ning 

kok  markazida  Tong  saxarda    kur`on  tilovati  olis -oli sl arga    taraldi .  Ulug 

bobokalonim iz  bu yuk  davlat  arbobi  va  engilm as  sarkarda  Amir  Temur  yodi  

xotirasi ga  at ab  Sharq      milli y  m e`morchili gining  no yob  va  mujiz avi y  namunas i 

bun yod 

etilib, 

Temuri yl ar 

t arixi 

davl at 

muz e yining 

tant anali 

ochili s hi 

maml akatimiz tarixini  o’rganis h ga bo’l gan e`tiborni kucha yti rdi.  

 

Muze yning  ochilis h  marosimi da  P rezi dent ni  suzl agan    nutkida  shunda y 

de yi ladi.  "Maml akat imiz  istiklol ga  erishgach  "Am i r  Temur  shaxsi  yana  vat an  va  

---

 

40 

millat  tim soli ga  ayl anganini    isti klolimizning  xar  bir  tadbi rida,  mustakil 

davlati mizning  xar  bir  kadami da  bu yuk  zot  ruxi  bi rga  xam roxu -xam nafas  bulib 

bora yot gani ni  t a`kidladi   va  uz  fikrini    davom  etti rib,    "Buyuk    shaxslarni   t ari x 

yaratadi ",  de ydil ar.  Bunga  kushimcha  kilib  soxibki ron  bobom izning  s uronl i  

xayotini  xa yol  kuz gusi  utkazi b,  bu yuk    buyuk  shaxslarni    mill at  ka ygusidan  ut kazi, 

xalk dardi  yarat adi ", -dedi.  

 

Tem uri yl ar  t arixi    davl at  muze yi    me`mori y  jixatdan  juda  mukamm al 

muxtasham  ins hootdi r.  Bu  avvalo  bobokal onimizni ng  mavjud  s havkati ga,  dun yovi y 

obr yo -e`ti bori ga  va  daxoli gi ga  m unosi b  bo’ls a,  ikkinchi   tomondan,  t em uri yl ar 

bugungi  avl odining  bun yodkorl ik  kudratidan,  kozi k  didi ,  beki yos  ist e`dodi  va 

xayoloti ning  cheksi zl igi dan  dal olat  beradi.  Yana  uning  axami yati   Temur  va 

temuri yl ar  davl atini   yanada  yaxs hirok  o’rganish, uni xa yot ga t adbik  etis h  va milli y 

tariximizni  xakkoni y  tarixini  yoriti shda  juda  katt adir.  Bugungi  kunda  bu  muzey  

ilmi y m arkaz ga a yl angan.  

 

Vazi rl ar  M axk am as ining  1998  yi l  5  martdagi  karori  "Uzbek  m uze y" 

jam garm asi ga,  Uzbekiston  muze yl ar  jam oat chil ik  kengas hini ng  Xalkaro  muze yl ar  

Kengashi  IKOM ga  a`z o  bo’l ganli gini  xisobga  olib,  Uzbekis ton  muze yl ari ga  xar 

tomonl am a  yordam  beri sh  vazi fasini   tops hirdi.  Uzbek   m uze yl ar  dun yoning  kupl ab 

kuz ga  kuringan  m amlakatl ari  bi lan  ya`ni  Angli ya,  Am erika,  It ali ya,  Frant si ya , 

Germ ani ya  m uze yl ari  bilan  xamkorli kda  faoli yat  oli b  borib,  yul  kurs at ki chl ar, 

bukl etl ar  va  kat al ogl ar  nashr  kili nib  xamda  ko’rgazm alar  tashkil  etilmokd a. 

Bizni ng  Fargona  Ulkas hunosli k  muz e yi  kuplab  m aml akatl ar  bil an  x amkorli k 

kilmokda,  j uml adan  Yaponi ya  etnografi ya  m uze y  bil an  xamkorli kda  Fargonani ng 

kadim gi  t arixi  yuz as idanilmi y  t adqiqot  ishlari ni  olib  bormokda.  M uze y  xodi mlari  

ilmi y  m arkazda  uki sh  uchu n  Yaponi ya   ui ga  t aklif  etilmokda.  Bundan  tashkari 

Rossi ya  davl at  ermi taji,  S ankt -P et rburgdagi  Rossi ya  Davl at   etnografi ya  muz e yi , 

Respubli kam izda  es a  Uzbekis ton  Fanl ar  Akadem i yasini ng  Arxeologi ya  Ins titut i, 

Uzbekist on Xalkl ari tarixi muze yl ari  bil an doi mi y  al okalar oli b boril adi .  

 

Ta yanch iboral ar.  

 

 

Muze y  t arm oki,  muze y  predm eti ,    umumxalk  muz e y,  Uzbek  muz e y,t abiat  

bulimi,  san`at bulim i.  

 

 

Nazorat uchun s avoll ar.  

 

 

1.  

Must akill ik Uzbekist on muz e yl ari ga  qanda y  ta`si r kurs atdi?  

 

2.  

Prezidentimiz Farmonining  muz e yl ar uchun axami yati   qanda y? 

 

3.  

Vazi rl ar 

Maxkam asining 

karori  

muze yl arga 

qanda y 

imkoni yat  

yaratadi?  

 

4.  

Fargona ulkashunosl ik muz e y t armoklari   xaqida m a`lumot  bering.  

 

5.  

Fargona ulkashunosl ik muz e y bulim lari  x aqi da  ma`l umot beri ng.  

 

6.  

Amir Temur m uz e yi ni ochishdan  m aqsad  nima?  

 

7.  

Fargona  ul kashunosl ik  muze yi ning  tarm okl ari  vilo yatim izni ng  ka ysi  

tumanlari da   

 

jo yl ashgan?  

 

8.  

Uzbek  muze y  j am garmasi  IKOMga  a`zo  bo’lis hi  uzbek  muze yl ari ga 

qanda y   

 

 

imkoni yat larni   yarat di?  

 

9. 

Muze yl arni ng i lmi y ommavi y  ishl ari nim al ardan iborat?  

 

10. 

Xazina fondi  ishi  ni mal ardan i borat?  

 

 

 

 

---

 

41 

 

  

 

Adabi yotl ar.  

 

 

1.  

I. A. Karimov "Tarixi y xotirasiz kelajak  yuk" T.1998  y.  

 

2.  

 "Uzbeki ston  m uzeyl ar  ishini  t akomi llas htirish  va  rivojlant iri sh 

xaqida "  

 

Uzbekist on  Vazi rl ar  Maxkam asini ng  karori  g`g`  Uzb.Abadi yoti 

va san`ati  1998  y. 10   

 

yanvar'.  

 

3.  

  I. Sodi kova "M adani y  Yodgorl ikl ar xazi nasi " T."Fan" 1981  y.  

 

4.  

"M ozi ydan s ado" jurnali .  

 

5.  

"Fargona ulkas hunosli gi " F. -1996  yil .