Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 

 

 

 

 

 

 

1.        Ki rish.  

 

 

2.  

Feod ali zm davrida ma`navi y boyliklarni  to’plash .  

  

3.  

Chor Rossi yasi   mu stamlak asi  davrida  mu zeyshun oslik xarakati  

 

1. Tu rkis tonda das tlabki mu zeyl arnin g vujudga  k elishi .  

         2.  Urushd an   avvalgi  yilla rda  muzey    ishi     va  Yodgorl iklarga   

munosab at.   

         3. Uru sh yil larida va u rushd an k eyingi yillarda mu zey  faol iyati.  

         4. I KOM va u ning maqsadl ari .  

 

 

1. 

 

     Urta  Osi yo  xalkl ari  kadimdan  yakin  Sharq  va  Garb  davlatl ari,  ya `ni  

Urartu,Mis r,  Tren i ya,  Bobil ,  Rim  kabi lar  bil an  iktis odi y  va  m adani y  alokal ar 

urnat ganlar.  Urt a  Osi yo  z aminidan  utkan  m ashxur  "Bu yuk  ipak  yuli "  Markazi y 

Osi yo va Xindist onni  Urta dengizi m aml akatl ari bilan bogl ar edi.  

 

Bunda y  jozi bal i  ul ka  barcha  davrl arda  chet  el  boski chl a ri ning  dikkat i 

markazida  bo’l gan .  SHu  s ababli  takdi r  t akozosi  bil anUrta  Osi yoning  t arixi y  kis ati 

juda ogir kechdi .  

 

Doimi y  kirginl ar  tufa yli  bet akror  s aro yl ar,  guz al  shaxarl ar,  no yob  i nshoatl ar 

va yronaga a yl ani b,  yiginl ar bebaxo m a`navi y bo yli kl ar goli bl ar  ul jasi buldi .  

 

Muxamm ad  Narshaxiyning  guvoxlik  beris hicha,  arablar  Po ykand  jangl ari dan 

xisobsiz 

tillo, 

kumush 

bu yuml ar 

kurol 

aslax alar, 

kimmat baxo 

ki yim 

kechakl ardani borat  

katt a 

ulj a 

bi lan 

ka yt ganl ar. 

Arab 

ist el osi 

davri da 

xazinato’plas h m a`navi y bo ylik j am garm asi ichida durus rok s iljishl ar bermadi.  

 

Urt a  Osi yoda  must akil  sam oni yl ar  davlati ningbarpo  bo’li shi   bu  birdan 

uzgarish  kildi .  Bu davrda s aro y  bo yli kl ari dan t as hkari, katt a kutubxonal ar, arxivl ar 

barpo 

etildi. 

Tari x 

guvoxli gi cha,X 

asrdagi 

Buxoro 

va 

SH i rok 

amirlari  

kutubxonal aridainsoni yat  yarat gan  xamma  nodi r  kitoblar  bo’l gan.gaznavi yl ar 

sulol oas ining asoschisiMuxamm ad Gaznavi y xali  juda kupkit oblar t upl aga   

 

Mugul  

boski ni 

M ovorounnaxirdagi  

t arakki yoti 

va yron 

kildi  

uning 

rivojlanishinide yarl i  yuz   yil or kaga surib  yubordi.  

 

Oradan 150  yi l ut gandan sung Urta Osi yoda fan va m adani yat  

 

 

ka yt a  kurt akl a y  bos hladi.  A yniks a  Ami r  Temur  t omonidan  yagona  m arkazl as hgan 

davlat  t uzilishi  va  s am arkandni ngpo yt axtli  qilis h  katt a  bo yl iklarining t o’plashi ga 

sabab  buldi .M e'm ori y  Yodgorlikl ar,  makbaral ar  m asji d  va  madras al ar  saro yl ar 

kuri ldi.  

 

Amir  Tem ur  zap  et gan  mam lakatlardan  kadimi y  kul yoz mal ar,  xon,  ami rl arga 

tegi shli  yozil ma  va  elchilik  xuj attl ari ,musulm on  dun yosining  mukaddas  kitobi 

bo’lishi 

 

"Qur`on -Usmon  qur`oni "ning  (V III  asr)nusxasini   sam arqanda  kelti rildi. 

Dun yoga 

m ashxur 

Temur 

kutubxonasini 

barpo 

et di.Tem o’rni ng 

sevim l m 

nabirasi ,Sharqning  bu yuk  allom asi   oli mi  Mi rzo  Ulu g`bek  kuti bxonasi  yanada 

bo yidi.   

---

 

30 

Amir  Temo’rning  nabi rasi  SHoxruxning  o` g`li  s haxzoda  Bo ysunqi r  X i rot  sro y 

kutubxonas ini  barpo  etdi.  Sharqshunos  olim  A.Yu.Yakubovning  t a`ri fi cha 

"Bo ysunqo’rni ng"  nozik  didi  va  chuqur  ilmi  tufa yli  Xirotda  shunda y  katt a 

kutubxona vuj udga keldi ki unda bir qancha gurux    

nafis  surat  ustalari ,  zargarchil ar  muqovachilar  ijod   qil adilar.  Kutubxonada 

faqat gina  nusxa  oli sh,  kitoblarni   bezash  em as  bal ki  filologi ya,  t eksit ologi ya 

tadqiqot chilari  olib  beril ar  edi.  1442  yil  s hu  kutibx onada  Firdavsi yning 

"S Hoxnom a"  si ni  to`la  t ekis   ko`chi rib  yo zildi.  Temuri yl ar  davrida  t as viri y,  am ali y 

va  m em orchi lik  san`at laridi  ul kan  nam unalarga  erishi ldi.  Saro yl ar,  m adras alar, 

manbal ar  v  bos hqa  binol arni  nafis  suratl ar,  naqs hl ar  bezas h  t araqqi y  etdi. 

Bibixonim  masjidi ,  Go`ri  amir,  SHoxi  zinda,  Axmad  Yassavi y  m aqbarasi  va 

masji di,  is hratxona,  SHaxri s abzdagi  Oqsaro y,  Ulu g`bek  qurdi rgan  madras al ar 

o`zini ng  ulu g`vorl i gi  bil an  S harq  me`m orchili gini ng  s hox  asarlari  bo`lib  ul arda 

xalqimizning  yuks akli gidi r va maxorati aql zakovati  namo yon bo`l gan.  

 

Bu  davr  savdo -s otiq  xunarm andchilik  shunchalar  rivojl angan  ediki   Buxoro, 

Sam arqand  us tal ari   tomoni dan  ishl angan  bu yuml ar  dunyo  bozorida  yuqori 

baxol anar edi. Xi rot  usmonlarini ng   

Zargarlik  bu yuml ari  Sam arqand,  Buxoro  duxobasi  katt a  shuxrat ga  ega  edi .  Temur 

davrida  Movorounnaxr  us tal arini ng  ij odi y  kuri gi  bo`li b  t ur ardi.  1469  yili   Ali 

Is foxoni yl arni ng  s an`ati ga  t a`rfi ga  s azovor  bo`ldi .  Ust a  Guldon  idi shni ng 

ko`rgazm aga qo`yadi . Bu gul donda 32 xunarm andning ish usl ubi kursatil gan edi.  

 

Xunarmndlar  o`z  m axoratl ari ni  yangi   quril gan  m asji d,  maqbara  va  bos hqa 

inshootl arda  namo yon  etar  edil ar.  M asal an  Bi bixonim  m asji di  uchun  ustalar 

tomoni dan  is hl angan  shamdonl ar  va  masji d  darvoz asi   kandakorlik  san`ati ni ng 

chuqqis i  edi.  Axmad  Yass avi yni ng  m aqbarasi  uchun  Pabrizlik  ust a  Abil   Al -

Azizning  toi fali  mi s  qozon  yas agan  (1391 yi l)  sh amdonl arni  va  qandi llarni  esa 

Is faxonl ik  ust a  yas agan  edi.  Go`ri  Am o’rning  1405  yil   Temur  quri l gandan  ke yi ngi 

ichki  ko`ri nishi  "Xarbi y  m emorl ar  muzeyni "    esl as har  edi.  Maqbaraga  qo`yi l gan 

xar  bi r  bu yum  nodi r  tarixi y  va  m adani y  Yodgorlik  edi .  Tarixchi  Arab  SHoxining 

yoz ilishi cha  "M aqbara  ichi ga  soxibqi ronning"  i shchil ari,  devorl arga  qurol 

yaro g`l ari    osil gan  edi .  Bu  qurollar  oli shi  kumishdan  yas al gan  bo`lib  qim atlil ar 

la`l  yoqut   shaml ari   bil an  bez al gan  edi.  Maqbara  gumbazi  osti da  osm ondagi 

yulduzl arni  esl atu vchi  olis h,  kumush  qandill ar  osil gan  edi.  Bis hsha  qandil  4000 

misqol   till adan  yas al gan  erga  maqbara  o`lchovi da  inom  va  duxoba  gil aml ar 

solingan  edi.  Tem uri yl ar  sul olasidagi  Xusa yn  Ba yqaro  Hi rotni  go`zal  binolar. 

Masji d.  M adras al ar  bilan  obod  etdi .  SHe`ri ya t  s ultoni  Al isher  Navoi y  bil an  birga 

Hirotni  shoi ru  fozill ar  bo g`i ga  a yl anti ril di.  SHu  davrda  t arix chi  Xondami r,bu yuk - 

mo`yqalam   soxibi   Kamoll idin  Bexzod  ij od  qi ldil ar.  Bu  davrda  xirom  mi noralarga 

san`at  ust al ari   m aktabi  vujudga  kel di.  S anoqsiz   qo`l yozmal a r  ist 'dodlil ar 

tomoni dan  ko`chi ril di  va  zarxarl ar  bil an  bez atildi.  Sharq shunos  olim  A.Yu. 

Yakubovs ki yni ng  yo zishicha  A.  Navo yi ning  juda  katta,  nodi r  qo`l yozm al arga  bo y 

shaxsi y  kutubxonasi   bo`l gan  Bu kutubxonadan tarixchi  Xondamir,m us avvi r  Bexzod 

va  boshqa  olim u,  fozillar  fo ydal anganl ar.  Buxoro,Xiva  xonlikl arida  xam  nodi r 

qo`l yozm al ar,minorallar  kompi yasini   to`plab  s aro y  va  s haxsi y  kutubxonal ar  barpo 

etis h  odat   bo`l gan  edi.  Xiva  xoni  Muxammad  Raxim  II  kut ubxona,  barpo  eti b  uni 

dun yoning  xar  chekasidan  kelti r il gan  nodir  qo`l yozmalar  bilan  bel gil anib  borar 

edi . O`rt a Osi yoda bi rinchi bo`li b Xivadat ashkil qili b, san`at ni  rivojl ant iradi . XIX -

as rda  Xiva  xonli gi  o`zi ning  kitob  xazinasi  bilan  dun yoga  m ashxur  bo`ladi.  Bu  erda 

Arab,  Fors,  Tojik  ti laridagi  qo`l yozm alar   o`zbek  tili ga  t arji ma  qili ngan.  Qo`qon 

xonli gidaxam  bo y  kutubxona  bo`li b,  nodir  qo`l yozm alarga  ega  edi.  Bu  davrda 

O`rt a  Osi yoning  yi rik  shaxarl ari:  Far g`ona,  Buxoro,  Qo`kon,  Toshkentda  va 

boshqa  shaxarl arda  kitob  ixlosm andl ari   bo`lib  ul ar  juda  katt a  m abl a g`  sari fl ab 

---

 

31 

butun  um rnodi r  qo`l yoz mal ar  yi qqanl ar.  Mas al an  Tos hkent da  J o`rabekni ng  shaxsi y 

qo`l yozm al ar  koll ekt si yasi  m as hxur  edi .  Boqijon  bo y,  Qozi  Muxiddin,Andijondagi 

Dukchi   eshon  kutubxonal ari ,Buxoroda  yashagan  kozi  S Hari fjon  maxsum  zi yoni  

kutubxonas i  va  undagi  qo`l yozm al ar  nodirli gi  va  qadimi yl i gi  bil an  m ashxur  edi 

SHunda y  qili b  yuqoridagi  fanlar  asosida  shunda y  x ulos aga  kelish  m umkinki  Urt a 

Osi yo  di yorida  m oddi y  va  ma`navi y  Yodgorlikl arni  to’pl ash   as ri y  an`ana  buli b 

milli y  xususi yatl arga,  i slom   dini   u rf-odatlari ga  ri o ya  ki lgan  xolda  amal ga 

oshi ril gan  Urt a  Os i yolik  bu yuk  allomal arning  komusi y  shox  as arlari  X II -

as rdanOvrupo  m aml akatl ari da  loti n  tili ga  t arj ima  qili b  dun yo  fani  rivoji ga  kat ta 

xissa  qo`shdi.  Sharq   mamlakat larida  esa  bu  shox  asarl ar  kut ubxon a  oli sh  fondi ga 

a yl andi.  Kel ajag  avlod  uchun  ava yl ab  saql andi .  Qadimdan  ovropalik  oliml ar 

xukumdorl ar  O`rt a  Osi yo  xonlarini  t ari xi,madani yati  va  m odi y  Yodgorlik l arini 

egall ashga  xarakat  qilardi lar  Ke yingi  davrga  kelib  O`rta  Osi yodagi  faqat  erl i 

muall ifl ari ni ng  qo`l yoz mal ari  em as,  balki  Sharqdagi   daxolarining  kaml ari gi na 

ma`lum,  Amm o  o`zi   topilm agan  asarl ari   xam  xuddi  shu  erdan  chiqi sh  m umkin 

degan mul oxazada bo`ldilar.   

 

Darxaqi qat  ul arning  taxminl ari   to` g`ri   chi qdi  va  iz chi l   olib  boril gan 

xarakatlari  nati j asi da  O`rt a  Os i yoning  m a`navi y  x azinalari  Ovropa,  Osi yo 

davlatl arini ng  mulkiga  a yl andi .  Bu  i shlar  xilm a -xil  yo`ll ar  bil an  am al ga 

oshi rildi .Xonli klarga  kel gan  el chil ar  s ov g`a  sifati da  berildi ,savdogarl ar  ata yl ab 

kel gan  s a yyoxl arni   xarakatl ari   o`rnidagi  vosi tachi lar  orqali   va  bosqi nchili k 

xarakatlari   tufa yl i  x oriji y  m aml akatl arga  chiqa  boshl adi.  M asal an  1740  yi li   eron 

shoxi  Nodi r  shox  O`rt a  Osi yoni   bosib  oladi  va  Ami r  Tem ur  m aqbarasi dan  ko`p 

Yodgorlikl arni  ol adi.  A.  Temur  qabri   ustidagi  kefri y  t oshi,  Soxibqi r oning 

maqbaraga  qo`yi l gan  olti n  sonli  qilich  va  qalqonl ari,qabr  usti ga  qo`yi l gan 

Qur`onni   Sam arqanddan  bosib  ol gan  be  xisob  o`lj alari  ichida  ol ib  kel adi.  Amm o 

Tem ur qabi r t oshi   yo`lda s inib qol ganlii  sababli  t ezlikda qa yt aradi.   

 

1831 -1833  yi ll arda  Ost -Indi ya  kompani yasining  li e yt enanti  Aleks andir  Bors 

Buxoroda  yas hab  qadim gi  t ill a  va  kumush  t angal arini  yi g `a di  va  200  dan  orti q 

nodi r  kom pl ektsi yas ini  barpo  et ib,  Brit ani ya  m uze yi ga  t aqdim  et adi .  Xozi r  bu 

kompl ekt si ya bebaxo xisobl anadi.   

 

O`rt a  Osi yo  bo yl ikl arini  Ros si ya  m ulki ga  a ylanti rishda  rus  ol imlari  a yniqs a 

jonbozli k kursatdil ar.   

 

Pet erburgdagi  Osi yo  muze yi ning  di rektori  Sharqs hunos  olim  X.O.Frenk 

1834 yi l  O`rta  Osi yodan  izlab  t opili shi  mumkin  bo`l gan.  Sharq  mualli flari ga 

mansub "Yuz  asarni ng" xronologi k ro`yx atini tuzi b chi qdi.  

 

1869  yil dan  pl ashli  o`lj a  yi g`is h  Choral ari  is hl ab  chiqil di.  Saldat  ofits erl ar 

qull ari ga  P et erburgga  yozil gan  tavsi yanoma  berilib,  qanda y  narsalarga  ax ami ya t 

berishlik ko`rsati l gan edi.  

 

1869  yi li  Samarqanddan  Turkist onning  biri nchi  general -gubernatori  K.P.fon 

Kaufm an  m usilm on  dun yosini ng  muqaddas  kitobi  V II  as r  Kufa  qo`l  yozm a 

yodgorl i gi "Usm on Qur`oni " ni pet erburgga imperatorga jo`na ydi.   

1870  yi li  Buxoro  ami ri  fuqorol arini  bosti ris h  baxonas idagi  xarbi y  yuris hda 

SHaxri sabz  va  Kitob  bekli kl ari ga  qarashl i  jo ylardan  97  jild  qadimi y  qo`l  yozml ar 

topib oli ndi.   

 

Xiva  xonlikni ng  s aro yi  t al ant aroj  qili ndi.  Xonni ng  shaxsi y  200t a  pul 

yasa ydi gan  qolib  25  put  till a  va  kum ush,  xon  muxri  200  dan  ortiq  qadimi y  t angal ar 

bexisob qimm atl i toshl ar va zargarl ik bu yumlari P et erburgga j o`natil di.  

 

 Qoqon xonli gi  xazinasi qism ati  xam shunda y bo`l di.  

 

1985  yil da  Toshkent da  arxeol ogi ya,  etnografi ya  va  anrol ogi yani   sevuvchil ar 

to`garagi t ashkil  et li b unga Bart ol 'dning shogi rdi  boshchil ik qildi.  

---

 

32 

 

1898  yi lda  Andij on  qo`z g`ol oni ning  s arkari  Dukchi   es hon  kutubxonasi 

musodara qil indi . Undagi 194 nodi r qo`l yozma t ezlikda Peterburga j o`natildi .  

 

Rus  tarixining  nam oyondal ari  o`zl arining  Turkist onda  oli b  borgan  ilm i y  va 

Yodgorlikl arini   to`plas h  is hl ari da  m axalli y   m uxlislarga  ta yan  dil ar.M as al an: 

Sam arqandlik  Mi rzo  Qosim ov,  toshkentli k  savdogar  Akram  Asqarov,  S am arqandli k 

Mirzo  Abdulla  ,  Buxori y,  ent ograf  SHoximardon  Ibroximov,Sam arqandlik  Abu 

Said Maxsum, arxiolog ol im Turdi Mir g`i yosov va bos hqal ar.  

 

Chor  xukumat i  Turkishon  o`lkasi  xalq  ommasi ga  mi lli y  j ixatdan  o`zi ni 

anglas h  uchun  im ko n  bermas   edi,chunki  ul ar  orasi da  tari xi y  bil imlarni  keng 

tashviqot  qili sh  va  ular  et iborni  qadimi y  Yodgorli kl ar  qimat ti ga  jalb  etis h 

Chor rizmni ng  mustamlakasi yos ati ga  put ur  etkazadi ,  deb  xisobl ar  edi lar.  Lekin 

O`rt a  Osi yoni  o`z  must aml aka  mlki  deb  bil gan  Chor rizm   beqi yos  bo yli klarni 

o`zl ashti ris h  uchun  Turkist oni  ilmi y  asosda  o`rganis h  zarurl igini  yaxs hi  tushi nar 

edi .  

 

Qisqa 

vaqti chi daul ka 

mit erologi yas i, 

zoologi ya ,kumizm atiksi 

etnolografi ya,flora,fauna dun yosi ga oi dat alib kol ektsi yal ar to`pladi.  

 

SHu  m unosabat   bil an  t arqoq  kompl ektsi yalarni   bi rl asht irish  va  ul arni  

Pet erburgga  tvxtalis hi  uchun  saral ash  m arkazi  l ozim  bo`li b  qol adi.Buning  uchun 

qul a y  m arkaz  muzey  xis obl ani bo`lkada  muze y   t ashkil  etis h  masal as iko`t ari ldi . 

J umladan  A,  P,  ferdchenko  Turkis ton  general -  gubernatori ga  t a yyorl anga n 

axborotda "Turki stonni "muvoffaqi yat li ri vojl anti ris hi uchun u bil an asosli  ravishda 

tanil ib chi qish kerak,muze y es a Buning esa  yaxshi  vosit asidi r", d eb  yoz gan edi.  

 

1876  yi lda  bi rinchi  bo`li b  Toshkent  muz ey  (xozi rgi  O`zbekist on  tarixi  davlat 

muze yi )ochildi.  1896  yili  S am rqand,  1898  yi li  Ettisuv,1899  yil i  Far g`ona  va 

Kaspi y  orol  (As hxaobod)  o`l ka  muz e yl ari   barpo  eti ldi.  Muz e yl arda  xar  xil  aaral as h 

qural ash  ekspanashl ar  bo`lib  etnografi ya,  t exnika,t abi at  t ari xi,arxiologi ya,qishl oq 

xo`j ali gi,  maxali y  qurol  yaroql ar,  ip -gazl am alar,kitoblar,  yoz uvqurol lari  qo`yi l gan 

edi .   

 

1917  yi l  okt yabr't o`ntarilis hdan  ke yi nm uze yl arni  qa yt a  t as hkil  qili sh  bil an 

bu  xasharda  yangi  muze yl ar  xam  tas hkil  etil di.  1922  yil da  O`tis h  va  san`a t 

Yodgorlikl arini  saql ash kom isi yasi ni  Turko m  st aris t uzildi.  

 

Agar  Rossi yada  1918 -1923  yi llar  davomida  250  dan  ortiqyangi  muze yl ar 

tashkil etil gan bo`ls aTurkist onda bu ko`rsatki ch 4 t ani t ash kil etdi .  

 

Ke yi ngi  yil larda xam  tal onchili k va noxaqlik s hu t ariqa davom etib keldi .     

 

Urt a  Osi yodagi  xususan,  Uzbeki stondagi  muze y    is hi  t arixi  xozirgacha    xam  

tadqiqot     ob`ekti    bulm agan.  SHuning  uchun    bu  masalaga  oid  adabi yot  oz. 

Takdikotchil ar  G.N.C Habrov,  B.V.Luninning  kitob  va  ishl ari dan,  G.Ya.CHefal   va 

E.B.Zabrodin,  M.M.  Tsvibakning    mat buotda  nas hr  eti l gan  makol al ari dan  va 

A.Sodikovaning  bir  kator  nashrl ari dan  bu  soxa  tugrisi da  m a`l um  ma`noda  

ma`lumot oli shimiz mumkin.  

 

Chor  xukum ati  davri da  "ka dim gi  madani yat ni  o’rgani sh    va  Yodgorlikl arni 

kuri kl ash  fakat  fo yd asiz gi na  buli b kolmay, balki z ararli xam   edi "   de ya  qa yd   kil adi 

V.V.Bart ol 'd  uz  as arl arida.  C Hunki  Chor  xukum ati    kadim gi  Yodgorlik larni   

muxofaz a  qilis h,  uz  maqs adl ari   yul ida  fo ydal anis hni   afz al  bilis hgan  va 

shuni ngdek,  bu  ul kaga  past  nazar  bilan  karaganli gi  uchun  madani y  Yodgorlikl arga  

e`t ibor  berm agan.  Xatto    arxit ekturasi ga  x am    past  nazar  bilan  karal gan.  Bu  davrda  

Urt a  Osi yo    tarixi    va  m adani yati  uchun  bebaxo  xisobl angan  kupgina  nodi r 

kul yozm al ar,  kim mat baxo  bu yuml ar  chet  ell arga    t as hib  keti ldi.  Chorizm  bu  ulkaga  

past  naz ar  bil an  karasada    uni    uzini ng  Sharq dagi  ist exkomi,  bo yl i gi  m anbai 

sifatida    urganm as a  bulm as  edi .    SHu  sababli    bu  ishga    kup  rus    zi yolil ar      j alb 

etildi.  Bu  oli ml ar  kat ori  A.P.Fedchenko  va  I.V  Mushketovl ar  xam  ulkani ng 

geografi yasi ,  bot aniqa  va  zoologi yasi ni  o’rganish  bil an  birga    tarixi  va 

---

 

33 

etnografi yasi ga  oid    xam    ma`l umotl ar  tupla y    boshladil ar.  Uz bekistonda    dastl abki 

muze yl arni ng    t as hki l  topi shi ga    yukorida gi   olim lar  va  V.F.  Oshanin,  V.F.Bart ol 'd 

kabi    t akdikot chilarning  t upl agan  materiall ari    va  koll ekt si yari    xam   asos  bul di. 

J umladan, 

A.P.Fedchenko 

Turkist on 

general -gubernat ori ga 

 

ta yyorl agan  

axborotida    Turki stonni  yax shi rok    o’rganish      uchun  muz e y    tas hkil  eti sh    takli fi 

bilan  chi kadi.  Ikkinchi   mart a    bu    m asal a    1871  yi li  (O LEA E)-  tabi atshunoslik, 

ant rapol ogi yas i  va  etnografi yas i  xavaskorlari    j ami yat ining  Turkist ondaga  bulim i  

majlis ida  kutaril di.  1873  yil  Toshkent  il mi y  j amoat chili gi  Si rdar yo  obl ast '   xarbi y-

general  gubernatori ga  muze y  ochish  tugrisidagi  iltim osnoma  bilan  chi kadi  va  rad 

javobini  

ol adi . 

SHundan 

ke yi n 

 

muz e y 

ochi shning 

t as habbuskori   

A.P.Fedchenkoni ng  izdoshi ,  dusti  V.F.  Os hanin  uzi  boshchi lik  kila yot gan 

ipakchilik    maktabidan    muze y  uc hun  bi r  necha  xona  aj ratib  beradi.  Nixo yat    1876 

yi l i      9  yanvarda  Sirdar yo  oblast '  xarbi y -general  gubernatori,  general -l e yt enant 

N.Golovochev  muz eyni  masal as i  bu yi cha    shu  soxada    bir  necha  tadqiqot chil ardan  

ibora  kengash  chakirdi .  Kengashda  tabiat  t arix i,  ki shlok  xujali gi ,  etnografi ya , 

bot aniq a,  s anoat  va  boshqa    buliml ar  buyi cha  koll ektsi ya    t ashkil  et ishga  karor 

kilindi .  I.V.M ushket ov,  D. L. Ivanov  singari  kupgina  t akdikotchilar    s a yox atl ari   

pa yt ida    tupl agan  kush,  balik,  usimli k  va  m a`dan  kol lektsi yal ari ni  muz e yga 

topshirdilar.  S Hunday  kilib  1876  yi l  Urt a  Osi yoda  bi rinchi  muze y      tashkil   topdi 

va shundan e`tiboran Urta  Osi yoda bosh muze yning m avjudli gi  ras man t an olindi.  

 

1877  yil   yanvarda  muze y  etnografi ya ,  texni k  is hlab  chi karish,  ki shl ok 

xujali gi ,  tabiat  t arixi  va  arxeologi ya  buyi cha    1500  dan  ort ik  predm etl arga,  800 

kadimi y  tanga    va  medall arga  ega  edi .  Muze y    ancha  shakl langach,  1877  yil dan 

xavas kor  tabi atshunoslar  j ami yati ning  Turkist on  bulimi  a`z ol ari    komit eti ga 

raxbarlik  ki luvchi   stati stika    k omit eti  ixti yori ga  utkazildi.  Uning  m udi ri 

"Turkist anski e  vedemoti "ni ng  sobi k  redaktori  N.A.M aev  bulib,  muz e yga  bino 

berilm aganli gi  s ababli    uni  uz  u yi ga  jo yl asht irdi.  M uze y  ta`minoti  uchun  arzim as 

mabl ag  (300  sum )  ajrati lar  edi  xolos,  yana  a yrim  shaxslar  tomoni dan    uncha -

muncha    exsonl ar  t ushib  turar  edi.  Asl ida  Maevning  xisob  kitobi ga  karaganda, 

yi l i ga    1600  s umlik  mabl ag  t al ab  etil ardi.  Bu  m uze y  4  bulim  -etnografi ya  va 

texnika,  tabi at  tarixi  va    arxeologi ya,  numizmatika,  kis hlok  xujali gi dan  iborat  

bulib, m axalli y surat lar va t url i koll ektsi yal ar bil an  bo yit il gan edi.   

 

1888  yil  muz e y  niz omi  ishl ab  chikili b,  tasdiklandi.  Unda    muze y  ixtisosi , 

vazi fasi,  is h  xarakt eri  bel gil ab  beril di.  Muze yga  raxbarlik  qilishi  besh  ki shidan 

iborat   Nazorat  komiteti ga  yukl an di .  Ust avga  muvofik  muze ygga  geologi ya, 

bot aniq a,  zoologi ya,   etnografi ya,  arxeol i ya,    numizmatika,    sanoat  va  kishlok 

xujali gi   bu yi cha  mat eri all ar  t o’plas h  va  s aqlash  xukuki   beril di.  Muz e y 

ekspozitsi yal ari  "Ommani ng  Urta  Osi yo  asarl ari    bilan    t anis huvi  va   t upl angan 

mat eri all arni  oliml ar uz s axal ari  bu yi cha  o’rganis hl ari  uchun"   (UzSSR.   M.D.A,  I -

1 fopt 16 -ru yx at  359 ish, 32 -varak) ochil di.  

 

Muze y  va  uni ng  bulimlari  bir  t ekis  rivojlanmadi,  unga  ij ti moi y  muxit  va 

e`t iborsizli klar      xam    uz    ta`si rini  utkaz di .  Xatt o  1883  yi l  m uze y  xal k  kutubxonasi 

bilan    kushib    yubori ldi.  Birok  1776 -80  yillarni  muz e y  rivoji  uchun    s amarali  buldi 

de yi sh  mumkin.  1885  yil  zi yol ilar  u yushtirgan  arxiologi ya  t ugaragi  xam  1889  yil 

uz  tugaraklari   materiall arining  m uze yga    topshi rib,  uni     yanada  bo yi tdil ar.  Muze y  

ishi    soxasi da  x am  biroz  sil jish  bul di.  80 - yill ar  boshi da      invent ar  ru yx ati ni  tuzi s h 

ishl ari  boshl andi.  1886  yi l  E.F.Kal '  numizmatika,  etnografi ya,  arxeoli yaning  

a yrim 

m at erial lari ga 

kat alog 

t a yyorl adi . 

N.A.Maev 

(1889 

y) 

zo ologi ya, 

koll ektsi yalarni ng  kataloglari ni  t uzdi.  Urt a  Osi yodagi     i kkinchi  muze y  1896  yi l  21 

i yulda  Samarkandda  ochildi.  1884  yil  yangi  Margil onga    ki shl ok  xujali k  va  davl at 

mulkini   ministri  keli shi  munosabati  bilan    tashkil  etil gan  s anoat  va  ki shlok  xujal i k  

ko’rgazmasi  Fargona muzeyining ochilishiga asos soldi. SHundan sung birin -ketin  

---

 

34 

boshqa  j o yl arda  xam   muze yl ar  ochil a  boshlandi .  Mis ol  uchun  1899  yil  Ashxobot  

muze yi  ochil di.  

 

2.  1918  yil   19  s et ya brda  RS FSR   Xal k  komissi yal ari        S ovetininng  s anoat 

as arl ari  va  kadim gi   no yob  nars alarni   chet  el ga  olib  ket ishni   xamda  ul arni  m aori f 

xalk  komiss ari yati ga  karashli  m uze y  organl arining  oldindan  chi karil gan  karori  va 

ruxsat siz    sotishi ni  t aki klash  t ugrisidagi  dekreti  imzolandi.  Uz  navbat ida    TASSR 

Xal k    kom iss arla ri     soveti  xam  1921  yil  31  i yul da  Turki ston  R es publikasi  

xalkining    m adani y    xazinasi         xavfi ni  yuzaga  kelti ruvchi  s an`at  as arlari,  kadimi y 

nars al ar  va  ilmi y  koll ektsi yalarini  chet  el ga  ol ib  keti shni  takikl as h  xaqi da gi  

karorni   chikardi.  SHunga  muvofik  ek sport  komis si yasi ga  magazi n  xam da  

bozorl arda  kadim gi  no yob  nars al ar,  xalk  maishi y -ruz gor  bu yumlarni  s otis h  usti dan 

nazorat qi lish  vazifasi  t opshiril di.   

 

RSFSR  Xalk  komis si yalar  s oveti    1918  yil  5  okt yabrda  "a yrim  s haxsl ar, 

jami yat va muass as al ar ixti yor idagi san`at  va kadim gi  Yodgorl iklar ruxatini tuzis h, 

ularni  xisobga  olis h  va  kurikl ash  xaqida "  dekret  chikardi.  Ana  shu  dekret ga 

binoan,  barcha  m adani y  Yodgorlikl ar  kim ga  tegis hli  ekanli gi dan  kat `i y  nazar, 

davlat  ximo yas i  os t iga  olindi.  TASSR  Xal k  komissi yal ari  sovetini ng    1920  yi l 

31i yuldagi  "Turkres publi kadagi  a yrim  s haxslar    va  jami yatl ar  ixti yorida  bo’l gan 

san`at  as arl ari  va  kadim gi    Yodgorlikl arni    ru yx atdan  utkazish,  xisobga    olish 

xamda    kuriklash    xaqida "gi    maxsus  karori    muze y  organl ari    zimmasi g a  

ma`muri yat  yukladi:   rasm i yl asht iri sh  va  xisobga  oli sh  t art i bi    Turkkom st ari ning 

maxsus    ins truktsi yasi  bil an    jori y  et il di.  Karorda  kurs atil ishi cha,  ka yt a  ru yx at 

kilingandan  ke yi n  Turkoms taris  xisobi da    koldi ril gan    m ajmua    xolidagi     va 

aloxida    san`at    Yodgorlik l ari  davl at  nazorati  ostida  bo’l adi,  ul arni  chet  el ga, 

shuni ngdek,  TASSR   tashkarisi ga  oli b  chiqish  ta`kikl anadi.  Ularni    ta`mi rlash, 

tuzatis h    yoki   ka yt a  is hl ash  uchun  al batt a  Turkom st ari s  va  uning  j o yl ari dagi 

organl ari ru yx atidan utkazish shart   edi.   

 

Yukori dagil ardan    kurinib  turibdiki ,  markazdan  chi karil gan  karorl ar 

Turkist onda  juda  kech  am al ga  oshiri l gan,  buni ng  natij asi da    juda  kup  nodi r  ki tob 

va  kul yozm al ar,  ki mmatbaxo  bu yuml ar  che t  ell arga  tas hi lib  ket ildi,  bebaxo 

madani y  Yodgorlik l ar  t alon -t aroj  kil indi.  Bu  kabi  mas al al arni  xal  qili sh,  muz ey 

tarmokl arini   boshqari sh  uchun    maxsus  organ -muz e y  ishl ari  va  kadi mgi  

Yodgorlikl ar,  san`at  va  tabiatni  m uxofaza  qilis h  bu yi cha    RSFSR  Davl at    komi tet i   

tuzildi. Xuddi  shunda y muass as a mil li y republikal ar ida xam  t ashkil etil di.  

 

Turkres publ ika  M arkazi y    Ijroi ya  komiteti ning  1920  y  30  yanvardagi 

dekreti ga  m uvofik  bu  vazi fa  Turkrespublika  Arxivlar  m arkazi y    bos hqarm asi ga 

yukl atil di.  Bi rok  bu  bos hqarm a  uz  zim masi ga  yuklatil gan  vazi fal arni     xa yot ga 

muvofakki ya t li    tadbik  eti shga  ojizli k  kildi.  S Hu  munos abat  bil an  t abi at,  s an`at  

obidal ari  va  utmis h  Yodgorlik l arini  s akl a ydi gan,  m uze yl ar  t ashkil  etish  va  ularni 

kuri kl ash  is h i  bil an  shugullanadi gan  m axsus  t ashkilot  t uzish  tugrisi dagi  m as al a 

yuz aga  kel di.  Turkomstar is  xuddi  shunda y  t ashkilot  buldi .  Turkoms taris  t uzilis hi 

jixatidan  muz e y,  kadim gi  Yodgorli klar  va  san`at  as arlarini  muxofaz a  et ish  xamda, 

ta`mirl ash,  arxeologi ya  va  t abi atni  m uxofaza  etis h  singari    turt    s ektsi ya g a  

bulindi.  Kom itet  Yodgorlik l arni     xisobga  olish  va  kuri kl ash    borasida  katt a  ishl ar 

olib  boril di,  koordi nats i yalovchi  ilmi y - takdikot    m arkazi ga      a yl andi.  Takdikot 

ishl ari ga 

akademi k 

V.V.Bart ol 'd, 

professor 

A.A.S em yonov, 

A.A.Divaeev, 

V.L.V yat kin,  M.E  Masson,  L.V.Oshani n  kabi  yi rik  oliml ar  j alb  et il gan  edi . 

Turkomstaris  katt a  vakolat ga  ega  edi .  Jumladan,  uning  Turkrespubl ika  Xal k 

komissari yati  t asdiklagan  barcha  farmo yishi  va  t adbirlari  m ajburi y  xisobl anardi. 

Komit et  muz e y  ishl ari  va  kadim gi  Yodgorl ikl ar  xamda  t abi atni  muxofaz a  qilis h 

mafaati  uchun   t adqi qot chil ar  bil an  ul ar  olib    bora yot gan  i shlardan  fo ydalanis h 

bu yi cha  shart nom a  t uzish  m umki n  edi.  Bi rort a  ilmi y    koll ektsi ya  xam da  uning 

---

 

35 

ruxsat nom asi siz  Respubl ikadan  tashkari ga  olib  ketm as di .  Bundan  tashkari, 

Turkoms taris  fauna  va  floraning  j onli   nam unal arini  res publikadan  t ashkari ga 

etkazib  berish  xukuki ga  ega  bulib,  bu  t arixi y  va    t abii y  Yodgorlik l arni    xisobga 

olish imkoni yati ga xam ega edi .  

 

Urt a  Osi yoda    milli y  chegaral anishning    utkazilishi  va  Uzbekiston  SSR ning 

tashkil  t opis h i  munosabat i  bil an  Turkomstaris  1925  yil ning  SSR  maori f    xal k 

komiss ari ati ga        Gl avnaukasi ning    Urta  Osi yo    ekanomi k.  Soveti  va  muze y    bulim i 

xuzuridagi  m uze y    i shchil arii   Yodgorl ikl ar,  s an`at  va  tabi at  obidal arni    muxofaz a 

qilish  bu yi cha Urt a Osi y kom itet i  S redazkomst ari s  ki lib uz gart iril di.   

 

Urushi  yi ll arida  kupgi na  muz e yl ar  binol arini  evakuatsi ya  kil gan  m uass as alar 

uchun  bus hati b  berdi.  M uze y  t armokl ari    vakti ncha  kis kardi.  Mis ol:  tabiat  va 

polit exnika  muze yi  birl ashdi.  San`at,  Adabi yot  va  Uzbekis ton  tarixi  muze yl ari  xa m  

bir nom ostida bi rl as htiril di.  Muze y   xodi mlarini ng  kupl ari front ga kendil ar.  Front 

orkasi da  kol ganlar  esa si dkidildan  m exnat kil dil ar. Ul ar Vat anparvarl ar m avzusida 

bir  necha  ekskurssi yal ar  t urkumi ni    yarat dilar.  Xalk  orasi dagi   ommavi y -si yosi y  is h 

olib  bordi lar.  M uzeyl arni ng  t arix  buli mida    ko’rgazma  s haklida  "Ul ug  Vat an 

urushi "  deb  nomlangan  maxsus  bul im  ajratildi .  Bu  j angchil arni  front ga  kuzat is h, 

bu  j ara yondagi     tantanali  mi tingl ar  front  ortida    m exnat  kila yot ganl ar    front ga 

junash 

xaqi da gi 

xat 

va 

ariz al ar 

xamda 

suratl ari  

jang 

m a ydonl ari da 

Uzbekist onliklarni j asoratl ari aks et gan  eksponat lar uz ifodasi ni topgan edi.  Brest 

kal `asini    oldi da,  mashxur    I.V.Panfi lov  nomi  8 -dvizi yasida,  partizanlikda  va  j ang 

ma ydoni da  j as orat  kurs at gan  uzbek  farzandl ari ning    kaxramonlikl ari  bu  bulimdan 

urin ol di.  

 

Muze y xodiml ari maktab ukuvchilari va barcha m exnatkas hl arga Ul ug  Vatan 

urushi  xaqi da gi  m at eri all arni    yi gis h  va  saql as h ga      yordam    berishl arini  surab 

murojat  kildil ar.  Vatan  Urushi  kaxrom onlarini ng    front dan   turi b  yoz gan  xatl ari , 

front ga  yordam   tugri sidagi  ut gan  m ajlisl arning  karorl ari,  usha  davrda  chi kkan  bi r 

necha    gazet al arning  to’pl am l ari  va   front   xaqida  kuplabxujjat l i materi all ar  yi gildi . 

Muze y  ilmi y  x odi mlari  respublikamiz   sanoat  korxonal aridan    kombiz onl ar, 

fufa ykal ar,  xarbi y  ki yim -boshl arining    kompl ekt larining  va  boshqa   dikkat ga 

sazovar  mat eriallarni  yi gdil ar.  SHu  katori    jangovar    varakalar,  devori y  gazetal ar, 

Urush  davri   front  va  front   orkasidagi   vokeal ar  t uus hi ril gan  kinol ent al ar  va 

fotomat eri all ar tupl andi.  

 

Urush  yi ll ari da  m uze y    ekspozit si yal ari    temat ik  printsipda  ka yt a 

kuri l ganli gi    tufa yli     obzorli    ekskursi yal ar  xam  t em atik  asos ga  utdi.  Tem ati k 

ekskursi ya    uz  maz muni ga  kura    obrazli   ekskursi yal ardan  beril gan  m avzu  bu yi cha 

asosi y  ma`lumotl arn i  izchil  ba yon  et ishi ,  m asalalar  m azmuni ni    t ingl ovchil arning 

si yosi y  karas hlarini   kenga yt irish  va  ularda  ta`si rchanli kni  yanada  oshi rish 

maqsad ida  eksponatlar  moxi yati ni  ochib  beri sh,  asos li   tushinti ris hi  bil an 

farkl anardi .  

 

Urushning  dastl abki   yi ll ari da  st atsionar  va  kuchm a  ko’rgazmalar  t as hkil  

qilish  ommavi y-okartuv    ishi ning  keng  ri voj  topgan  shakli ga  a yl andi,  ul ardan  eng 

mashxuri  "Vatanimi z  jasoratnomasi "  (1942 y.)  m avzusi dagi  ko’rgazm a  buldi. 

Muze y    xodim lari    keng  omm a  urtasi da  frontdagi  jas orat   va  fr ont  orkasi dagi 

fidokor  m exnatkashl ar  xaqi da     t a`si rli  l ektsi ya  va  suxbatlar    ut kazdilar  muze yd a 

tashkil  etil gan  "Uljalar  ko’rgazmas i "    kuplab  tom oshobinl ar  va  m atbuot  e`tibori ni 

tort di.  Unda  urushda  kul ga  ki riti l gan  nemis  kuroll ari ,  frantsuz  miltikl ari  tur li 

davlatl arda i shl angan ash yol ar namo yi sh etildi.  

 

Ulug  Vat an  urushi  yillarida  uzbekistonda  Sobik  itti fokdosh  respubl ikalardan 

farkl i  ul arok,  fan,  a yniksa  ijtimoi y    fan  sal mokl i  rivoj  topdi.  Bu  urus h 

boshl angandan  s ung    kupgi na  ilmi y  t akdi kot  ins titutl ari   Sharq shunoslik  va  bos hqa 

kupl ab    insti tutl arning  Uzbekist onga  kuchirilishi  bil an  izoxlmanadi.  Bu  esa    muze y 

---

 

36 

faoli yati ga  xam  uz  t a`siri ni  kurs at adi .  T ani qli  arbobl aprdan  tashkil  topgan  Ilm i y 

Kengash  yordami da    moddi y  va  ma`navi ya y  Yodgorlikl arni  o’rganish i  ularni  ilmi y 

ishl ash,  Uzbekis ton  tarixini  o’rgani shi   va  a yrim  m asalal ar  bu yi cha  t adqiqotl ar 

utkazish  im koni yati   ochildi .  1943  yi l  27  sent yabrda    "Uz bekistoe  SSR  Fanl ar 

Akademi yasi ni  t as hkil  et ishi     xaqida "gi     karoridan  sung  t arix  muze yi   xam     ilm i y -

tadqiqot     va  si yosi y  okartuv  i shl arini  olib    boruvchi  m arkazi y  m uze y  si fat ida  

san`at  muze yi dan  aj rab  chi kdi  va  Fanlar  Akademi yas i  tarki bi ga  kirit ildi.  Tabiat 

muze yi  Fanl ar  Akademi yasi  tarki bi ga  kiriti ldi.  S Hu  t arika  bu  muass as al ar  

faoli yati da  yangi  s axifa ochil di.  

 

Urush  yill arida  muzeyl arni ng    kupi    uz  binosidan  ajragan,  xodimlari  urushga 

keti b,  m al akali  kadrlar  etishm as   edi.  Muze y    xuj alikl arini   ya ngidan  tashkil   etish, 

ekspozitsi ya  mut axassislik -l ar  t a yyorl as h  endi  m uze y    ishi   oldida    t urgan  dolzarb 

mas al a 

edi . 

Ko’rgazmalarning  ilmiy  malaka  etishmasligi  sabab  yaxshi 

tashkill anm aganli gi  bois  muze yl ar  tomoshabinl ar  e`t iboridan  kol a  boshlagan  edi . 

SHu  tufa yli  m uze y  i shlari ni  yaxs hil ash  borasi da    karorl ar  kabul  kili ndi.  1946 -53 

yi l lar  muz e yl ar  ko’rgazm a  tipi dagi  ek spozitsi yal ar  yaratish  yulidan  bordi.  1953 

yi l dan  boshlab  kupchilik  m uze yl arda  eks pozitsi yal arni  kurishda  m ua yyan  burilis h 

yuz  berdi,  is hga  ilm i y    yondashi sh,  m as al alarni  o’zi ga  xos  uslubda    xal  eti shga 

kiris hildi. 

Ast a -s ekin 

 

muze yl ar 

t armoklari 

kenga ydi,  

yangi 

muz e yl ar, 

ulkashunosl ik  muze ylari  tas hkil  topdi.  Davr  talabi  bil an    bu yuk  tarixi y  vokeal ar  va 

asosi y arbobl ar  faoli yati bil an bogli k muze yl ar ochil di. (Ulugbek, X.X. Ni yozi y, S . 

A yni y muz e yl ari ).  

 

Fan  soxas idagi  yut uklar  m uze yl ar  tarkki yotini ng    bel gil a ydi.  M oddi y  va 

ma`navi y    Yodgorl ik lar,  a yniksa  nodi r  va  no yob  t arix  fani ,  tabiat shunosl ik, 

texnika,  adabi yot  s an`at  soxas ida    turl i   muommol arni    o’rganishda    o’zi ga  xos  

bebaxo  manbal ardir.  Bu      yo’nal ish da  uzbek  muz e yl arining  ta`sir  doi rasi  xalkaro  

ma ydonga  chiqi sh  bi lan  yanada  kenga yib  bormokda.  Barcha  kit `al ar  m aml akatl ari 

bilan    koll ektsi yal ar,  ko’rgazmal ar  alm ashinis h  keng  yul ga  ku yilm okda.  Xozirgi 

pa yt da j axondagi   barcha m aml akatl ar bil an madani y al oka ol i b boril a yotir.   

 

Madani y  al okalarda    muz eyl arni ng  dunyo  m adani yatl ari ni    uzaro  bo yi tis h 

xamda  xalklar  urtas ida    uzaro  is honchni      rivojl anti ris hdagi  o’rni  beki yosdir. 

YuNESKO  bu yi cha  xalkaro  m arkaz -IKOM   tashki l  kil ingani  xam  m uze yni ng 

jami yat da  usi b  borayotdan  mavke yi dan  dal olat   baradi.  IKOM  xal karo  m ik yosida  

turli  ixtisos dos h  muze yl arning  i sh  taj ribasi ni  uzaro  alm ashi nishga    xizmat  

kursat uvchi   markaz  sifatida  yuzaga  keldi.  Uning    asosi y  vazifas ini    ku yi dagil ar 

tashkil et adi:  

 

a)    muz e yl ar  va  muze yshunosli k    bu yi cha  a yrim  mut axassisl ar  is hini   

koordinat si yal ash x amda ul arning xalkaro xamkorli gini rivojl antiri sh;   

 

b)  jaxondagi  barcha    muze yl ar  xamda  muze yshunoslik    bu yi cha  a yrim  

mutaxassisl arni   xal karo  va  m adani y -o kartuv  t ashkilotl ari   bil an  xamkorlikda 

ishl ashga jal b etis h;  

 

v) xal kl ar urtasida u zaro t anis huv va xam korl ikni n must axkam lash.  

 

Bu 

vazifal arning 

 

muz e ys hunosli k 

 

bu yi cha 

xal karo 

seminarl ar, 

koferentsi yal ar,    komandirovkal ar  t ashki l  qilish  va  tadqiqotlar    utkazis h  yuli  bil an 

aml ga oshi ril adi .  

 

Xal karo  muz e y  kengas hini ng  oli y  organi  -Bos h  Ass amble ya    3  yil da  bi r 

marta chaki riladi.  

 

 

                                      Ta yanch i boralar.  

 

---

 

37 

 Muze y    niz omi,  O LEA E,    Turkkomst ari s,  "Ulj al ar  ko’rgazma si ",  Sredazkom st ari s, 

Tem ati k  eks kursi ya,  obzorli  ekskursi ya ,  st atsi onar  va  kuchm a  ko’rgazm al ar, 

kat alogl ar, IKOM, inventarl arni ru yx at ga olish.  

 

Nazorat savoll ari.  

1. 

SHu kungacha m uzey  is hi t arixi ka y daraj ada  urganil gan?  

2. 

Chor  xukum ati  davrida    kadimi y  madani y  Yodgorlikl arga  e`t ibor  qanda y 

bo’lgan? 

3. 

O’rta  Osiyoni  ilmiy  o’rganishga    rus  takdikotchilarning  jalb  etishi  xaqida 

nimal arni     b yuil asiz?  

4. 

Muze y  ochis h  tugris i dagi  dastl abki  xarakatl ar  va  ul arning  asoschi lari  xaqida 

qanda y   

ma`lumotlarga ega buldingiz?  

5. 

O’rta  Osiyodagi    ilk    muzey    kachon  ochilgan  va  uning  faoliyati  xaqida 

suzlang.  

6. 

Fargona muze yi  va uning ochilis hi  xaqida  nim alarni bil as iz?  

7. 

Muze y  nizomi va m uze y  ishi tugrisida  qanda y  bili m ga egasiz ?  

8. 

1981  yil   29  s ent yabrda  m adani y  Yodgorlikl ar  xaqida  qanda y  xujj at 

imzolandi?  

9. 

Turkkomst ari s  qanday  t ashkilot   va  uning  vazifal a ri?   Turkkomstaris   qanda y 

vakol atl arga   

ega?  

10.  

Turkkomst ari s  qanday  vakolatl arga ega?  

11.  

 Sredakomst ari s ka y  tarika vujudga keldi?  

12.  

Urush  yi ll arida muz eyl ar faoli yati da  qanda y  uz gari shl ar sodir buldi?  

13.  

Muze y    xodiml ari nig  urush  yill aridagi    fidokor ona  m exnatl ari  xaqida 

nimal arni  bil asiz?  

14.  

"Vatanimiz  jas orat nomas i "  va  "  Ul jal ar  ko’rgazmas i  "  qanda y  m a`ri fi y  va 

tarbi yavi y    axami yat ga ega edi?  

15.  

!943  y 27 s ent yabr' Tarix muze yi   takdi ri da  qanda y  burilis h xosil kildi?  

16.  

Urushdan  ke yi ngi    yi l larda   muz e y    xodimlari  va  muz e yl ar  oldida  turgan  

dolzarb   

mas al al ar nim al ardan iborat edi?  

17.  

Tem ati k eks kursi ya  va  obzor ekskursi ya larning farki?  

18.  

IKOM nim a?  

19.  

IKOMni ng  maqs adl ari xaqida m a`lumot beri ng?  

20.  

IKOMni ng raxbarlik organi  nim a?  

 

Manba va adabi etl ar.  

 

 

1.  

Muze ys hunosli k. Moskva.1988  yil .  

 

2.  

N.Sodikova. M adani y edgorli klar xazi nas i. Toshken.1981  yil.  

 

3.  

Inst ruktsi ya  po  uchetu  i  xraneni yu  muzeno`x   ts ennost e y  v  muze yax  

sistemo`. -  Moskva.1977  yi l  

 

 

 

---

 

38