Ызбекистон Республикаси =ишло= ва сув хыжалиги вазирлиги

КқN/Pқn-p/p 
 
Бу ерда: К - керак бўлган энг яхши хосилли новда (Маданг) юкламаси; 
N - 
тупда нормал ривожланган новдалар сони; 
n - 
битта ўтган йилги мадангда нормал ривожланган 
новдаларнинг ўртача сони.
Р - энг яхши юклама курсатгичи узум боши кичик навлар учун 
2 га, узум бош йирик навлар учун 2,5 га тенг доимий 
миқдори;
p
қn-p/p - юклама коэффициенти ёки тупда нормал 
ривожланишнинг новдаларга бўлиниши керак бўлган сон; 
қиш даврида 30-40% дан юқори кўзлар нобуд бўлишига мос равишда 
тупда хосилли новдалар микдори кўпайтирилади. 
қўшимча ҳосилли новдалар (маданглар) миқдорини аниқлаш, нобуд 
бўлган кўзларнинг ўрнини тўлдириш учун И.Михайлюк қуйидаги 
формулани таклиф этди; 
О қ КхА/100-А 
Бу ерда: О - нобуд бўлган кўзларнинг ўрнини тўлдириш учун қўшимча 
маданглар сони; 
К - энг яхши ҳосилли новда юкламаси; 
А - нобуд бўлган кўзлар фоизи(30-40% дан юқори); 
Мавжуд ўтган йилги мадангда ўртача навига қараб 2 ёки 2,5 нормал 
ривожланган новдалар юкламаси ўтган йилига тенг қолдирилади. 
Агар битта ўтган йилги мадангда ҳосил қилинган ўртача 3-4 нормал 
ривожланган новдалар миқдори ташкил этса, бунда туп юкламаси мана шу 
йилда ўтган йилдагига нисбатан маданглар 1-2 марта кўпаяди. 
Битта ўтган йили мадангда иккитадан кам нормал новдалар бўлган 
ҳолатда ўтган йилгига тенг юклама қолдирилади, аммо новдалар калта 
кесилади.
А.Нестеров олдиндан аниқлашича «каррали юклама коэффициенти» 
усулини таклиф этди, бунда тубдаги умумий ривожланган новдалар 
сонини тўла қимматли новдаларга нисбати, аҳолида ҳар бир нав учун 
уларнинг фойдаланиш йўналишига боғлиқлигида аниқланиши керак 
бўлади. Бу усулни қўлланиши ҳар бир тупни кесишда дифференциялашган 
ёндошишга имконият беради, унинг кўзлар юкламаси қолдирилиши ўтган 
йилги новдада ривожланган мавжуд тўла қамматли новдаларга боғлиқ. 
Бу амалда қуйидагича бажарилади. Кесишдан олдин тупда қимматли 
новдалар ҳисобланади ва уларнинг сони мана шу нав каррали юклама 
коэффициентига кўпайтирилади. Олинган кўпайтма ва бор юклама 
51 

---

ҳажми, қайсики мана шу тупни кесишда қолдирилиши керак бўлган 
соғлом кўзларни ифодалайди.
Шундай қилиб, агар тупда жами 18 та қимматли новдалар бор бўлса, 
каррали юклама коэффициенти шу навбатда 2 тенг, бунда умумий туп 
юкламасининг соғлом сифатлари кўзлари 18 х 2 қ 28 бўлади.
Фараз қилайлик, навбатдаги тупда фақат 13 та қимматли новдалар 
бор. Бундай холатда тупда 13 х 2 қ 26 та юклама қилдириш керак.
Топшириқ: 1. Ёш ва ҳосилли узум тупларини кесишни ўтказиш 
мақсади билан танишиш ва «туплар юкламаси» ва «кесиш узунлиги» 
тушунчаларни тушуниш калта, узун ва аралаш кесиш хилларини фарқини 
аниқлаш. Туплар кўзлари новдалари юкламаси ва шакли, тупларни 
ўстириш тизимлари билан бирга бу кесиш хилларини ёзиш.
2.Экспонатлардаги туплар, уларнинг новдалари ўсиш кучи бўйича, 
ўтган йилги қилинган туп юкламаси тўғрилигини аниқлаш.
4 ёки 6 зангли тупда калта, узун ва аралаш усуллар бўйича узум 
тупларини кесиш ўтказишни схема хилларини расмини чизиш. 
Мана шу қўлланма бўйича хар хил методлар билан кесиш ўтказишда 
токлар юкламалари хосилли новдалар ва кўзларини аниқлаш билан 
танишиш.