Ызбекистон Республикаси =ишло= ва сув хыжалиги вазирлиги

Ток кесиш муддати: 
Ток кўмиладиган районларда токлар икки муддатда: кузда (октябр-
ноябр) енгил-елпи баҳорда эса яхшилаб кесилади. Эрта пишадиган 
навларни (Даройи, Ҳалилий, Чиллаки, қора пино, ВИР эртаси, Сурхак 
китоби) сентябрнинг иккинчи 10 кунлигидан бошлаб енгил-елпи кесиш 
мумкин. Бунда барча кераксиз занглар, яхши етилмаган новдалар кесиб 
ташаланади, шу йилги ёш новдалар қисқартирилади. Кесиш билан ток 
тупи қишда кўмишга тайёрланади. қишлаш вақтида куртакларнинг бир 
қисми нобуд бўлиши мумкин, шунинг учун ток кесишда қолдириладиган 
куртаклар сони муайян нав ва ўсиш кучи учун қабул қилингандан 25-30 % 
ортиқ бўлиши лозим.
Баҳорда ток яхшилаб кесилади, тупнинг зарарланган қисмлари, 
синган ёки совуқ урган новдалари олиб ташланади, ёки қисқартирилади, 
ҳамда керакли миқдорда ўринбосар бутоқлар қолдирилади. Ҳар тупда 
қанча навда қолдирилиши хомток қилиш вақтида, новдаларда тўпгуллар 
пайдо бўлганда узил-кесил аниқланади.
Ток кўмилмайдиган районларда токлар қаттиқ совуқ ўтгандан кейин 
кесила бошлаб, куртаклар бўртгунча тугалланиши лозим. Ток тупларини 
кесиш билан бир вақтда қаламчалар тайёрланади.
Ток кесишда қўлланиладиган ишчи қуроллар: 
Ток тупларини кесиш учун асосий қуролларга ток қайчи, боғ пичоқ ва 
арра киради. Боғдорчиликда битта тиғи ёки иккала тиғи кесадиган ток 
қайчилар кенг тарқалган.
54 

---

Ток қайчилар иккита дастаклардан тузилган, стержен ва гайкада 
бириктирилади. Ток қайчини кенг тиғ (жағ)лари ўткир ва иккинчиси ўтмас 
бўлади. Ток қайчи болтаси кесувчи тиғда новдани тақаб кесишда хизмат 
қилади. Гайка шундай буралган бўлиши керакки, тиғларнинг бир-бири 
ораси ва ток қайчи болтаси очиқ бўлмасин. Пружина ва ишқаланадиган 
жой мойлаб қўйилган бўлиши керак. Ток қайчи тиғи ва болтаси қимирлаб 
турса ишлаш учун яроқсиз бўлади. Агар ток қайчи ўтмас тиғи ва болтаси 
бир-биридан очиқ бўлса, улар қилган новдадаги кесиклар қирралари 
эзилган, бир текис бўлмайди, жароҳатлар секин битади. Ток кесувчи иш 
жараёнида ток қайчининг тиғини тўғрилаш учун ўзи билан бирга қум 
қайроғи бўлиши керак. Тиғини бир томони кесадиган ток қайчилар 
йўғонлиги 15 мм гача бўлган новдаларни кесади.
Ҳозирги вақтда Т-54в трактори билан ПАВ-100 пневматик агрегат 
ёрдамида ишловчи механизациялашган кесиш усули қўлланилмоқда. 
Машина бир вақтда саккиз қаторни ишлов беради, қаторлар ораси эни 2-
2,5 м. Бунда агрегат тракторчиси саккизта кесувчи ишчилар хизмат 
қилади, қайсики, кесиш қўл пневматик ток қайчиларида ўтказилади. 
Боғ пичоқлар катта, ўртача ва кичкина қилиб чиқарилади. Бу 
пичоқларнинг тиғи одатда эгри бўлиб, дастаси тиғини ёпишга 
мослаштириб ишланади. Улар ёш ва катта тупларининг новдаларини 
кесиш учун ишлатилади. Боғ оралари ёйсимон бўлиб, йўғонлиги 8 см. гача 
бўлган занглар кесилади. Ёйсимон арралар икки хил: бири тўғри дастакли 
ва иккинчиси ёйсимон дастакли бўлади. Бу зарралар зангларни силлиқ, 
тоза ва текис қилиб кесилади. Бу зарралар М-1 ва М-2 марка билан 
чиқарилади. Боғ қўл арраси тўғри дастали ва пўлат аррали бўлиб, у билан 
8-
10 см. йўғонликдаги занглари кесилади. Боғдорчиликда асосан боғ қўл 
арраси ишлатилади.