|
Shaxsni ijtimoiy-axloqiy
tarbiyalash
1.Shaxsga oid
instinktni
tarbiyalash
Baxt tuyg‘usini
yuksaltirish
Ijtimoiy foydali
faoliyatga
о‘rgatish
Mehr-muhabbat
uyg‘otish
O‘zgalar bilan
hamkorlik qilishga
o‘rgatish
Gо‘zal hislatlar,
fazilatlarni hosil
qilish
Bilish tuyg‘usini
shakllantirish
3. Axloqiy
instinktni
tarbiyalash
2.
Ijtimoiy
instinktni
tarbiyalash
Irodani
shakllantirish
Ibrat bо‘lishni
о‘rgatish
Izzat-hurmat
kо‘nikmasini hosil
qilish
538
qilayapti. Xususan, doimo zo‘ravonlik va gegemonlik hisobidan
boylik orttirib kelgan kuchlar «ommaviy madaniyat» shiori ostida
turli salbiy g‘oyalarni keng targ‘ib qilmoqdalar. Kimki «ommaviy
madaniyat» ortidan ergashsa, o‘zining ijodiy qobiliyatidan
yiroqlashadi va tayyor madaniy mahsulotlar «iste’molchisi»ga
aylanib qoladi. O‘z-o‘zidan ravshanki, «ommaviy madaniyat»
asosan hayotiy tajribasi kamroq yoshlarni ohanrabodek o‘ziga
tortadi. Ommaviy madaniyatni niqob qilib, buzuqlik va zo‘ravonlik
singari inson shaxsini ruhan yemiradigan g‘oyalarni targ‘ib
etadigan asarlarning haqiqiy madaniyatga hech qanday aloqasi
yo‘q. Ushbu madaniyatning asosida avvalo tijorat, moddiy
manfaatdorlik borligini zamonaviy fan ham e’tirof etmoqda.
Bir qarashda jamiyatning ma’naviy-axloqiy yetuklikka
bo‘lgan ehtiyoji butun dunyoda kechmoqda. 2005-yil yanvar’ oyida
Rossiyaning Moskva shahrida bo‘lib o‘tgan YuNESKOning
“Etika” va “Bioetika” fanlarini o‘qitish bo‘yicha Xalqaro min-
taqaviy Kengashida bu haqda alohida ta’kidlab o‘tildi. Jumladan,
Kengashda ta’kidlandiki: «Me’yoridan ortiq dajaradagi biznes
axloqni buzmoqda, axloqiy qadriyatlarning jamiyat hayotidagi
ahamiyatli roliga soya solinmoqda»
1
. Chunki noqonuniy
tadbirkorlik va bir shaxsning me’yoridan ortiq darajada boyib ketishi
jamiyatning ma’naviy-axloqiy qadriyatlariga, shaxsning axloqiy
ongiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi ko‘zga tashlanmoqda. O‘zgacha
aytganda, Aristotel’ (er. av. 384-322) ta’kidlaganidek, bu borada ham
«o‘rta hollik eng asosiy mezondir, chunki eng yaxshi hayot o‘rta
hollikda»
2
.
Shunday ekan, ommaviy madaniyatni niqob qilib olgan
aksilmadaniyatga, uning didsizligiga va axloqsizligiga, insonni
haqoratlovchi, tubanlashtiruvchi mahsulotlarga qarshi kurashish davr
talabidir. Unutmaslik kerakki, ba’zi ijtimoiy qatlamlarning rivoj-
lanmagan didiga «ommaviy madaniyat»da ko‘p uchraydigan
mazmunan sayoz, siyqa va jo‘n mahsulotlarning mos kelishi va
mavjudligini inkor etib bo‘lmaydi.
1
Апресyaн Р., Шамов И. Совещание YUНЕСКО по проблемам преподованиya eтики и биоeтики // Вопросы
философии. – Москва, 2005. – №7. – С. 161.
2
Аристотель. Политика. Афинская политиЙ. – М.: Мысль, 1997. – 148 с.
539
«Ommaviy madaniyat» turli xil ko‘rinishlarining yoshlar
orasida tobora keng tarqalishi asosan kiyinishda, qiziqishlarda, bo‘sh
vaqtni o‘tkazishda, didlarning sayozlashuvida, milliy qadriyatlarga
munosabatda namoyon bo‘lmoqda. Bular esa behayolik va
zo‘ravonlik, milliy qadriyatlarga va ijtimoiy manfaatlarga
bepisandlik bilan munosabatda bo‘lish kabi illatlarni keltirib
chiqarmoqda.
Bugungi kunda yoshlar orasida taqlidchilik holatlarining
kuchayayotganligi kuzatilayapti. Xorijda keng tarqalgan axloqiy va
ma’naviy yurish-turish andozalarining kinofil’mlar, moda va turli xil
reklamalar orqali yoshlarimizning ongini ma’lum ma’noda
zaharlayotganini sezish qiyin emas. Natijada, yoshlar o‘rtasida kitob
o‘qishdan ko‘ra kompyuter o‘yinlarining oldida vaqtini o‘tkazish,
mazmunan sayoz fil’mlarni tomosha qilish odat tusiga kirib
bormoqda.
Ommaviy madaniyat tashqi ko‘rinida aks etsada uning zamirida
bir qator g‘oyaviy-ma’naviy tahdidlar yashiringan bo‘lib, hozirda
ularning bir qator ta’sir doiralari va namoyon bo‘lish shakllari
aniqlangan. Jumladan, u eng avvalo, insonning erkinligiga daxl
qiladi, uni fikriy jihatdan qaram oladi. Va insonning ruhiy dunyosini
izdan chiqarishga yo‘naltirilgan mafkuraviy, g‘oyaviy va axborot
xurujlari shaklida amalga oshiriladi.
Ommaviy madaniyat va uning tahdidlari turli niqoblar, jozibali
shior va g‘oyalar pardasi ostiga yashiringan holda jamiyat va
davlatning juda katta ma’naviy yo‘qotishlarga sabab bo‘ladi. Bir so‘z
bilan aytganda mamlakat xavfsizligi va milliy manfaatlariga tahdid
soladi, jamiyatni inqirozga olib keladi. Eng asosiysi ommaviy
madaniyatning tahdidi va salbiy ta’siri dunyoning barcha
mamlakatlari, xalqlari hayotiga daxldor masala bo‘lib, u qaysi davlat
yoki xalqqa qarshi qaratilishidan qat’iy nazar, butun insoniyatni
inqiroziga sabab bo‘luvchi niqoblangan illatdir.
“Yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Qonunida yoshlar orasida odob-axloqni
buzishga, shu jumladan, zo‘ravonlik, hayosizlik va shafqatsizlikni
targ‘ib qilishga qaratilgan har qanday hatti-harakatlar, “Bola
huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunda esa behayolik,
shafqatsizlik va zo‘ravonlik haqida hikoya qiluvchi, inson qadr-
540
qimmatini tahqirlovchi, bolalarga zararli ta’sir ko‘rsatuvchi va
huquqbuzarliklar sodir etishlariga sabab bo‘luvchi adabiyotlarni
tarqatish, filmlarni namoyish etishning taqiqlanishi belgilab
qo‘yilgan. Milliy qonunchilik tajribasida bu kabi normalarning aks
etishi yoshlarimizda turli axborot xurujlari, jamiyatimizga yot
bo‘lgan g‘oyalarga nisbatan mafkuraviy immunitetni shakllan-
tirishda, farzandlarimizni xalqimizning milliy ma’naviyati, oila-
larimizda amal qilinadigan tartib-qoidalarga, ota-onaga hurmat ruhi
asosida tarbiyalashda muhim ahamiyatga egadir. Zero, har qaysi
davlatning yoshlari uning ertangi kunini, taqdirini belgilovchi kuch
bo‘lib sanaladi.
Zero, biz bu masalada hamisha ogoh va hushyor turmasak,
mafkuraviy xurujlar, avvalo, yoshlarning ongini zaharlashi,
“ommaviy madaniyat” deb atalayotgan illat xalqimizning ma’naviy
boyligi bo‘lgan odob-axloq, ibo, or-nomus, iroda, sharm-hayo, iffat-
andisha kabi fazilatlarimizni nursizlantirib, ko‘p mingyillik milliy
qadriyatlarimizga putur yetkazishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
