Ызбек диалектологияси

Umumiy savollar:
1.O’zbek shevalaridagi morfologik xususiyatlar qaysi turkum va kategoriyalarda namoyon bo’ladi?
2.Ko’plik affiksining adabiy tildan farq qiladigan o’rinlarini aytib bera olasizmi?
3.Egalik affikslaridagi adabiy tildan farq qiladigan o’rinlarini aytib bera olasizmi?
4.Turlovchi affikslarning qo’llanish doirasini ko’rsatib bera olasizmi?
5.Qaysi shevalar besh kelishikli, qaysilari to’rt kelishikli?
6.Shevalardagi tuslovchi affikslarning tiplarini aytib bera olasizmi?

1. 
   Sifatdosh, ravishdosh va harakat nomi shakllarining hosil qilinishni izohlab bering.
   

Glossariy:
Egalik affikslari - ot va otlashgan so’zlarning nutqdagi III shaxsdan biriga taalluqliligini ko’rsatuvchi affikslar.
Turlanish - so’zlarning kelishik affikslarini qabul qilishi.
Tuslanish - fe’llarning shaxs-son affikslarini qabul qilishi.
Yasalish - yangi so’z yasash jarayoni:


O’zbek shevalarining sintaksisi


Reja:

1. 
   Shevalarda so’z birikmasi va izofali birikmalar.
   
2. 
   Sheva matnlarida gaplarning aks etishi.
   

Tayanch tushunchalar: so’z birikmasi, moslashuv, boshqaruv, bitishuv, inversiya.
O’zbek shevalarining sintaktik xususiyatlari kam o’rganilgan. .Jumanazarovning o’g’iz shevalari sintaktik xususiyatlarini yoritgan monografik tadqiqotidan boshqa jiddiy ishlar hali matbuot yuzini ko’rgani yo’q.
So’z birikmalari. Shevalarda so’z birikmalarining barcha turlari qayd qilinadi.
Bitishuv: ... desturxende yetm’sh x’l evqat teyyer bol’pt’ (toshk).
Boshqaruv: Men hessemn’ el’p ch’q’y (toshk). Pes-pes tamdn qar ya g’ar. (turk) Nan cho’g’ardo’ ( «j» lovchi sheva).
Moslashuv: Hesend’n atas baylardn qoluda novcha bob etken (qatag’an shevasi). Sag’ch k’y’k shax ekke dept (turk).
Sheva matnlarida ko’proq sodda gaplar qo’llangan. Shunday bo’lsa-da, sodda gaplarni har doim chegaralab olish qiyin. Sheva matnlarida ayniqsa gap bo’laklari inversiyasi ko’p qayd qilinadi


Adabiyotlar:
1.Rajabov N. O’zbek shevashunosligi. Toshkent. «O’qituvchi»,1996 .
2.Ashirboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent, 2000 .
3.To’ychiboyev B., Hasanov B. O’zbek dialektologiyasi. T., 2004.