Ызбек диалектологияси

Ayrim undosh fonemalarning tavsifi
B fonemasi jarangli undosh tovush bo`lib , labning bir-biriga jipslashuvidan hosil bo`ladi : b’zә , boltәk, q’rb’lәq. Bu undoshning boshqa undosh tovushlarga o`tishi ham ko`zga tashlanib turadi:
a) b > p ga o`tishi: tabib - tәy’p ; Buxoro - p’xכrә.
b) b > v ga o`tishi: qobil – q כvul ; hisobot – h’sכvכt.
v) b > m ga o`tishi: buni – mun’ ; bunga - mungә.
g) so`zning o`rtasida keladigan b undosh tovushi y tovushiga o`tadi va tabib so`zi tey’p deb qo`llanadi.
V lab fonemasi bo`lib , lablarning bir-biriga yaqinlashuvidan hosil bo`ladi. mכv’n , әlpәvit , Qurvכn.
Shevada v fonemasining g` va g o`tishi uchraydi. Quvib–qug`’p , dev–d’g , yuvib–yug`’p. (qoruq–chigil–uyg`ur).
G fonemasi yumshoq tanglay bilan til orqa qismining bir – biriga jipslashuvidan hosil bo`ladi. Kerak–kәrәg , tik–t’g ; ba’zan uning aksi bo`ladi : Astagina–әstәyinә , tegirmon–t’y’rmכn , menga–menә.
D fonemasi jarangli til oldi undosh tovushi bo`lib , tilning uchi bilan pastki tishning bir–biriga jipslashuvidan paydo bo`ladi. U so`zning har bir o`rnida kelishi mumkin.O`zbek adabiy tilida so`zning oxiridagi d jarnglisi shevada jarangsizlashib , t tovushiga o`tadi: Nobud–nכvut , sud–sut , Ahmad–Әhmәt,Ziyod–z’yכt.
Bu jarangli undosh tovushi so`zning oxirida kelganda , talaffuz etilmasdan tushirib qoldiriladi: baland–bәlәn , Samarqand–sәmәrqәn.
Җ fonemasi jarangli undosh tovushi bo`lib , tilning oldida hosil bo`ladi va ko`proq so`zning boshida hamda o`rtasida keladi: җup , tәҗribә , җәmәhәt.
J fonemasi esa sirg`aluvchi undosh tovush bo`lib , o`zlashtirilgan so`zlarda uchraydi: jurnәl , әjdәrho , mujdә .
Xalq shevalaridagi fonetik jarayonlar.