Иқтисодий таҳлил

Базавий кўрсаткичларнинг турлари:
бухгалтерия ҳисоби счётларидаги қолдиқлар;
баланс моддаларининг сатрлар кўрсаткичи;
молиявий ҳисоботнинг кўрсаткичлари.
МУҲИМЛИКНИ БАҲОЛАШДА ИККИ АСОСИЙ ЁНДОШИШ ҚЎЛЛАНИЛАДИ
Индуктив ёндошиш - ҳар бир модда учун алоҳида баҳо беришни тахмин қилади, ундан кейин баҳоларни бир бирига қўшиш йўли билан умумий моддийлик аниқланади
Дедуктив ёндошиш - молиявий ҳисоботнинг умумий моддийлиги аниқланишини тахмин қилади ва ундан кейин, ҳар бир счет бўйича иш ҳажмини аниқлаш учун, ҳисоботнинг алоҳида моддалари бўйича берилган баҳо тақсимланиб чиқилади
Таянч иборалари: мижоз тўғрисида маълумот тўплаш, таваккалчилик ва ички назорат тизими, тест ҳажми, тури, ўтказилиш тартиби
48-вариант

1. 
   Жорий тахлилни ўтказиш усули.
   

Xo‘jalik faoliyatining joriy (retrospektiv) tahlili. K orxonalam ing amaliy faoliyatida asosan jo riy tahlil o 'tk az ish usuli toMa ishlab chiqilgan. Joriy tahlil korxonalam ing x o 'ja lik faoliyatini tahlil qilishda rasm iy jih atd an qabul qilingan hisobotga tayangan holda ulam ing oylik, kvartallik, yillik va qator yillar tahlil qilinadi. Joriy tahlilning asosiy vazifasi xo ‘ja lik faoliyatida erishilgan pirovard natijalarga obyektiv baho berish, foydalanilm agan ichki x o 'jalik zaxiralarini kom pleks tarzda aniqlash va ularni kelgusida ishlab chiqarish sam aradorligini oshirishga jalb etish hisoblanadi.
joriy tahlilning keng ko’lamda qo'llanishiga quyidagilar sabab bo'ldi: birinchidan, tahlilning barcha vazifalari biznes-rejaning tig'izligi va asoslanganligi, uning bajarilishini nazorat qilish,xo ‘jalik faoliyatida erishiladigan natijalarni oldindan aytib berish, mehnat, moddiy va m oliya resurslaridan sam arali foydalanish va hokazolar joriy tahlil zimmasiga tushadi; ikkinchidan, jo riy tahlilning keng ko’lamda q o‘llanilishiga barcha korxonalarning tasdiqlangan y agona hisobot shakllariga asosan yuqori tashkilot, statistika, moliya va soliq organlari, davlat bankiga hisobot topshirish vazifasining zarurligi; uchinchidan, joriy tahlilning bajariladigan tahliliy ishlarda tutgan salmog 'i 90 foizni tashkil q iladi, chunki dastlabki v a tezkor tahlilni o 'tkazish usuli hali to ‘la ishlab chiqilm agan; to ‘rtinchidan, jo riy tahlilda korxonaning xo‘jalik faoliyati chuqur, har tomonlama o‘tkaziladi, chunki tahliliy xodim ning ixtiyorida barcha axborotlar manbai muhayyo; beshinchidan, xo'jalik faoliyatini tahlil qilish tarixan jo riy tahlildan boshlangan; oltinchidan, iqtisodiy oliy o‘quv yurtlarida mutaxassislam i tayyorlash ham jo riy tahlil asosida olib boriladi.Joriy tahlil uchun asosiy axborotlar - oylik, kvartallik v a yillik hisobotlar.Joriy tahlilning subyekti - korxonaning iqtisodiy b o ‘lim lari, yuqori tashkilot, m oliya, soliq va statistika organlari, davlat banki hisoblanadi. Jo riy tahlilning obyekti - korxonalar, ulam ing filiallari, boshqarmalar va vazirliklardir.Joriy tahlilning dastlabki va tezkor tahlildan ustunligi shundaki, uni o'tkazishda axborotlar tizimi sistemali va kompleks xarakterga ega bo‘lib, rasmiy jihatdan qabul qilingan buxgalteriya va statistika hisobotlariga asoslanadi. Joriy tahlilning kamchiligi shundan iboratki, tahlil xo‘jalik faoliyatida kamchilik va xato ro‘y berib bo’lgandan so‘ng boshlanadi, y a’ni taomilda bir gap bor, u ham b o ‘lsa «poyezd ketib bo'ldi». Shuning uchun korxona rahbarini shu kundagi va istiqboldagi hal bo’lmagan masalalar ko‘proq qiziqtiradi.

2. 
   Товламачилик ва хато тушунчалари
   

Auditorlik tartibotlarini rejalashtirish va bajarishda, ushbu tartibot natijalariga baho berishda va taqdim etishda auditor moliyaviy hisobotda firibgarlik hamda xatolar oqibatida vujudga keladigan ahamiyatli xatolami ко‘rib chiqishi lozim.Hisob va hisobotda firibgarlik - korxona rahbariyati va xodimlari tarkibidagi bir yoki bir nechta shaxs tomonidan atayin hisob va hisobot ma’lumotlarini noto‘g‘ri aks ettirishi va taqdim etishidir. U hiylagarlik bilan hisob yozuvlarini o'zgartirish va dastiabki hujjatlami, registrlami va hisobotni qalbakilashtirishdan, xo‘jalik operatsiyalar ma’nosini buzib ko‘rsatishga, korxona hisob siyosati yoki amaldagi qonunchilik bilan belgilangan qoidalami buzishga olib keluvchi hisobdagi yozuvlami atayin o‘zgartirishdan, aktivlarni, yozuvlami to‘g‘rilangan natijalarini yoki hujjatlami atayin yo'naltirilgan holda baholashdan iborat.Hisob yozuvlarida va guruhlarda arifmetik yoki mantiqiy xatolar, hisob to’liqligiga e ’tiborsizlik va xo'jalik faoliyati holatlari, mol-mulkning mavjudligi va holati, hisob-kitoblar noto‘g‘ri taqdim etilishi natijasida moliyaviy ma’lumot bexosdan buzilishi xato hisoblanadi.Xalqaro amaliyotda “Firibgarlik” degan atama rahbariyat tarkibidagi bir yoki bir necha shaxslar, xodimlar yoki uchinchi tomonning moliyaviy hisobot noto‘g‘ri taqdim etilishiga olib keluvchi ataylab qilgan harakatidir. Firibgarlik quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:a) hisob yozuvlari yuzasidan ayyorlik qilish, soxtalashtirish yoki ulami o‘zgartirish;b) aktivlardan huquqqa zid holda foydalanish;v) operatsiyalar oqibatlari haqidagi ma’lumotlami hisob yozuvlarida yoki hujjatlarda yashirish yoki aks ettirmaslik;g) mavjud boMmagan operatsiyalami hisobga olish;d) hisob siyosatini noto‘g‘ri qoMlash.“Yanglish” atamasi moliyaviy hisobotdagi bilmay turib qilingan noaniqliklarga taalluqli, ular quyidagilardan iborat boMishi mumkin:a) tegishli hisob yozuvlari yoki buxgalteriya ko‘rsatkichlaridagi arifmetik xatolar yoki noto‘g‘ri yozuvlar;b) holatlar qolib ketishi yoki ularga noto‘g ‘ri talqin berish;v) hisob siyosatini noto‘g ‘ri qo'llash.
Auditorlik tekshiruvi o'tkazish vaqtida aniqlanadigan xatolaming asosiy turlarini quyidagicha guruhlash mumkin:
1. Hisob yuritishdagi xatolar.
Hisob yuritilmaslik, odatda, korxona quyi bo'limi yoki faoliyatining qaysidir bir turi bo‘yicha buxgalteriyada tegishli hisob olib borilmasligi bilan ifodalanadi.Masalan, korxona faoliyatining bir turi qurilish deb faraz qilaylik. Buxgalter uni yuritish bilan bog‘liq o‘tkazmalar bilan shug‘ullanmaslik uchun (mazkur masala bo‘yicha ko‘proq tajribaga ega bo'lgan mutaxassis kelishini kutgan holda) yil davomida qurilish bilan bog'liq barcha xarajatlami turli debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar hisobvarag‘ining debetiga o'tkazib borgan. Natijada, yil yakuniga ko‘ra ushbu hisobvaraqlar bo'yichajuda katta qoldiq vujudga kelgan. Tasodifiy xatolar . Ular quyidagilar:- nihoyatda kam uchraydigan arifmetik xatolar, chunki bu xatolami, odatda, buxgalteming o‘zi aniqlaydi;- xo‘jalik faoliyatining qaysidir bir holatini hisobga olishda hisobning to‘g lri usulini qo‘llab, buxgalter yetarli darajada asoslar bo'lmasligiga qaramasdan yoki tasodifan “g‘ayrioddiy” o‘tkazma beradi, natijada tasodifiy noto‘g‘ri o‘tkazma hosil bo'ladi, masalan, asosiy vositalami joriy ta’mirlash bo'yicha xarajatlar mahsulot tannarxiga kiritgan holda, shuning bilan birga, qaysidir bir summani “Asosiy vositalar” hisobvarag‘iga o‘tkazadi. Bunday xatolar kam uchraydi, lekin ularni aniqlash juda qiyin, chunki tanlab olish usuli bilan tekshiruvda, mazkur hisob usulida qayd etilishi to‘g‘ri ekanligiga ishonch hosil qilib, auditor operatsiyalaming ushbu turi bo‘yicha yoppasiga tekshiruv olib bormaydi;- takrorlanadigan xatolar. Buxgalter xo'jalik faoliyatining qaysidir bir holatini noto‘g‘ri qayd etganda va har gal noto'g'ri o‘tkazma qilganda ushbu xatolar vujudga keladi. Ushbu xatolami aniqlash, odatda, unchalik qiyin emas, faqat bosh kitob yoki balansning toMdirilgan shaklini qarab chiqib ulami topib olish mumkin.2..Buxgalteriya hisobini yuritish qoidalarini bilmaslik bilan bog‘liq xatolar. Ulardan eng ko‘p uchraydiganlari:Nizom kapitalini noto‘g‘ri hisobga olish;- foydadan soliq va yig‘imlami to'lash uchun foydalanish hisobi hisobvarag'i o‘miga foyda va zararlar hisobvaraqlaridan foydalanish;- sotib olinadigan asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, asbob-uskuna va xo‘jalik jihozlari, materiallar, tovarlar va boshqa aktivlami hisobvaraqlar rejasi bilan ko‘zda tutilgandan boshqa hisobvaraqlarga kirim qilish.
Таянч иборалари: товламачилик ва хато тушунчаси, қаллоблик, қалбакилаштириш, ҳисобда ноўхшаш ёзувлар, ғайриоддий операциялар