Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

 
Режада 
Ҳақи- 
қатда
Режада 
Ҳақи- 
қатда 
Режада 
Ҳақи- 
қатда 
А 
450 
500 
15 
16 
6750 
8000 
Б 
230 
235 
8 
6 
1840 
1410 
В 
670
710 
7 
9 
4690 
6390 
 
Жами 
 
 
 
 
 
 
13280 
 
15800 
Жадвал маълумотлари асосида маҳсулот ҳажми бўйича режанинг 
бажарилиш индекси 1,190 га тенг : 
15800 
Jqp = --------------- = 1,190 ёки 119,0 %. 
13280 
Натижанинг умумий мутлоқ фарқи 2520 сўмни (15800 - 13280) 
ташкил қилади. Маҳсулот физик ҳажмининг агрегат индекси 
(маҳсулотнинг режадаги ва ҳақиқатдаги миқдори бир хил баҳода 
ҳисобланганда) қуйдагини ташкил қилади: 

q
1
p
o
(500 х 15) + (235 х 8) + (710 х 7) 14350
J q =---------- = -------------------------------------------= --------------- =1,081 ёки 108,1 %. 

q
0
p
o
13280 13280
Шундай қилиб, ҳисобот даврида ишлаб чиқарилаётган 
маҳсулотнинг миқдори кўпайиши маҳсулот ҳажмини режадагига 
нисбатан 8,1 % ёки 1070 сўмга (14350 - 13280) оширган. 
Баҳо агрегат индекси (суратида маҳсулот миқдори ва баҳоси 
режада) 1,101 ни ташкил қилган : 

q
1
p
1
15800
J q =---------- = -------——-- = 1,101 ёки 110,1%. 

q
1
p
o
14350
Демак, маҳсулотнинг умумий ҳажми баҳо омили таъсирида 10,1% 
га ошган, мутлоқ миқдори эса 1450 сўмга ( 15800 - 14350) кўпайган. 
Натижада шу икки омилнинг таъсири нисбий ва мутлоқ миқдорда 
ҳам аниқлаш мумкин. Икки омил индексининг кўпайтмаси умумий 
индексга тенг бўлиши керак: 
1,,081 . 1,101 = 1,190 
Натижа ўзгаришининг мутлоқ миқдорини топиш учун шу икки 
омил йиғиндиси олинади: 

---

58 
1070 + 1450 = + 2520 сўм 
Индекс усулидан фойдаланганда омиллар таъсирини индивидуал 
индекслар орқали ҳам ҳисоблаш мумкин. Масалан, пойафзал 
буюмлари бўйича товар обороти ҳажмига хизмат кўрсатилаётган 
аҳолининг сони (А), ўртача жон бошига тўғри келадиган истеъмол 
даражаси (И) ва ўртача баҳо (Р) таъсир қилади. Бу боғлиқлик 
қуйидагича ифодаланади: 
Q = A . И . Р 
Бунда Q - пойафзал буюмлари бўйича товар оборотининг умумий 
ҳажми. 
Ушбу омилларнинг товар оборотига таъсирини аниқлаш учун 
уларнинг индивидуал индекслари аниқланади (3.8-жадвал). 
Пойафзал сотилишининг умумий ҳажмига омиллар таъсирини 
индивидуал индексини қўллаб ечадиган бўлсак у қуйидаги 
боғланишга эга бўлади :