Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

.2. Мувозанат усули.
Ушбу усул бухгалтерия ҳисоби, 
статистика, режалаштириш каби иқтисодий ишларда кенг 
қўлланилади. Бу усул омиллар билан натижа ўртасида функционал 
боғланиш бўлганда омиллар таъсирини ҳисоблашда, хўжалик 
фаолиятидаги мувозанатни сақлашда қўлланилади. 
Мувозанат усулининг қўлланилиши иқтисодиётнинг ҳамма 
соҳаларида тузиладиган товар ва бошқа моддий бойликлар 
мувозанати мисолида кўриш мумкин. Бунда асосан товар мувозанати 
формуласидан фойдаланилади : 
3йб + КТ = Т + Хч + 3ох. 
Бунда Зйб - товар захирасининг ҳисобот йили бошидаги қолдиғи ; 
КТ - келиб тушган товарларнинг ҳисобот йилидаги ҳажми; 
Т - товар обороти (ҳисобот даврида сотилган оварларнинг 
ҳажми); 
Хч- товарларнинг турли сабаблар билан чиқиб кетиши (табиий
камайиши, чириши, синиши ва бошқалар) ;
Зох - товар захираларининг ҳисобот йили охиридаги қолдиғи . 
Юқоридаги 
формулага 
асосан 
ҳар 
бир 
миқдорни
қолганларининг алгебраик йиғиндиси кўринишида тасвирлаш 
мумкин. Масалан, товар обороти ҳажмини қуйидаги функционал 
боғлиқликда ифодалаш мумкин :

---

44 
Т = 3йб + КТ - Хч - 3ох. 
Ушбу формуладан кўриниб турибдики товар оборотига тўртта 
омила таъсир қилган. Товар захираларининг бошланғич қолдиғи ва 
келиб тушган товарлар ҳажмининг кўпайиши товар оборотига 
ижобий таъсир қилса, товарларнинг ҳар хил чиқимлари ва товар 
захираларининг йил охиридаги қолдиқ суммасининг кўпайиши 
натижасига салбий таъсир қилади.
Товарларнинг йил охиридаги қолдиғи ўзгаришининг товар 
оборотига таъсири (

Тзйб) ни топиш учун товар захираларининг 
ҳисобот йилидаги миқдоридан (Зйб
1
) шу кўрсаткичнинг асос 
йилидаги миқдорини ( Зйб
0
) айириб ташланади, яъни :