Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

Сотилган маҳсулот рентабеллиги
ни (Рсм) аниқлаш учун 
соф фойдани (Сф) сотилган маҳсулот (иш, хизмат)нинг (См) 
миқдорига бўлиш кифоя: 
Сф 
Рсм = -------------- . 100 
См 
Ушбу кўрсаткич корхонанинг 100 сўм сотилган маҳсулот 
корхонага қанча соф фойда келтираётганлигидан далолат беради. 
Бу кўрсаткич корхонанинг тадбиркорлиги, бозордаги фаоллиги 
билан ҳам бевосита боғлиқ. Мазкур кўрсаткич режали иқтисодиёт 
шароитида умумий рентабелликни ифодалаб ишлаб чиқарилган 
маҳсулот ҳажмига нисбатан олинар эди. Эндиликда ишлаб 
чиқарилган маҳсулот ўзининг баҳоловчи кўрсаткич сифатидаги 
моҳиятини йўқотади. Энди маҳсулот сотилмаса, ўз харидорини 
бозордан топмаса ҳисоб эмас. Шу туфайли бозор муносабатлари 
шароитида ушбу кўрсаткичнинг моҳияти ошди.
Корхонанинг иқтисодий салоҳияти рентабеллиги (Рис)
ни 
аниқлаш учун корхонанинг Сф.ни унинг иқтисодий салоҳияти 
ўртача қийматига (Ис) бўлинади: 
Сф 
Рис = -------------- . 100 
Ис 
Мазкур кўрсаткич корхонанинг 100 сўм иқтисодий 
салоҳиятига неча сўм соф фойда келтирилаётганлигини кўрсатади. 
Агар корхонанинг иқтисодий салоҳияти таркибини келтирадиган 
бўлсак, у қуйидаги ҳолатга эга бўлади: 
Сф 
Рис = --------------------------------- . 100 
Ав = Ам + Нф + Мс 
Бунда
 Ав - Асосий воситаларнинг ўртача йиллик қиймати; 
Ам - айланма маблағларнинг ўртача йиллик қиймати; 

---

246 
Нф - номоддий фаолларнинг ўртача йиллик қиймати; 
Мс - меҳнат салоҳиятининг ўртача йиллик қиймати. 
 
Корхона асосий воситалари рентабеллиги (Рав)
ни 
аниқлаш учун Сф.ни асосий воситаларнинг ўртача йиллик 
қийматига (Ав) бўлиш кифоя: