Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

13.4. Корхона рентабиллигини ифодаловчи
кўрсаткичлар ва уларнинг таҳлили 
Мавзунинг мақсади- бозор муносабатларига асосланган 
эркин иқтисодиёт шароитида рентабеллик кўрсаткичларининг янги 
тизимини, уларни аниқлаш ва таҳлил қилиш йўлларини кўрсатиш 
ҳамда уларга таъсир этувчи омилларни ўрганиш эвазига ички 
имкониятларни ахтариб топиш орқали таҳлил қилинаётган корхона 
фаолиятининг самарадорлигини ошириш йўлларини ишлаб 
чиқишдан иборатдир. 
Энг 
аввало, 
корхона 
рентабеллигини 
ифодаловчи 
кўрсаткичларининг бозор муносабаларига мос янги тизимини 
ишлаб чиқиш лозим. Бу кўрсаткичларга қуйидагилар киради: 
*
корхона ишлаб чиқариш фаолияти рентабеллиги; 
*
сотилган маҳсулот рентабеллиги; 
*
иқтисодий салоҳият рентабеллиги; 
*
асосий воситалар рентабеллиги; 
*
айланма маблағлар рентабеллиги; 
*
номоддий фаоллар рентабеллиги; 
*
меҳнат салоҳияти рентабеллиги; 
*
молиявий салоҳият рентабеллиги; 
*
ўз маблағлари рентабеллиги; 
*
четдан жалб қилинган рентабеллиги; 
*
ишлаб чиқариш фондлари рентабеллиги; 
*
активлар рентабеллиги. 
Бундан ташқари қайси соҳада нимани таҳлил қилишига қараб 
рентабеллик кўрсаткичларининг бошқа турларини ҳам аниқлаш 
мумкин бўлади.
Барча кўрсаткичлар рентабеллигини кетма-кет тарзда 
аниқлаш усули қуйидагича бўлади. 
Корхонанинг ишлаб чиқариш фаолияти рентабеллиги
ни 
(Рич) ифодаловчи кўрсаткичларни аниқлаш учун соф фойдани (Сф) 
маҳсулотнинг (иш, хизматнинг) таннархига (Тн) бўлиш лозим: 

---

245 
Сф 
Рич = ------------- х 1000 
Тн 
Ушбу кўрсаткич корхонанинг 100 сўм ишлаб чиқариш 
харажатига қанча фойда тўғри келишини кўрсатади. Бу қилинган 
харажатнинг қандай самарадорликка эга бўлганлигини ифодалайди. 
Ушбу кўрсаткич эркин иқтисодиёт шароитида корхонанинг эгаси, 
раҳбари, жамоаси ва инвесторлари учун ўта муҳим кўрсаткичдир.