Иқтисодий таҲ

8.21-жадвал
Жами активлар рентабеллигининг таҳлили

№	Кўрсаткичлар	Йил боши	Йил охири	Мутлақ фарқ, ( +,- )
1.	Соф фойда	2875,6	2983,2	+107,6
2.	Жами активлар қиймати	75098,8	410861	+335762,2
3	Жами активлар рентабеллиги, % (1қ х 100 : 2қ)	3,83	0,73	-3,1

8.21-жадвалдан кў риниб турибдики, жами активлар қиймати йил охирида йил бошига нисбатан 335762,2 минг сў мга ошган. Жами активлар рентабеллиги эса 3,1 фоизга кў пайган. Жамиятда жами активлар ҳажмининг ошиши натижасида рентабеллик даражаси пасайган. Шундай қилиб, корхоналарда жами активлар рентабеллик кў рсаткичларининг омилли таҳлилининг амалиётда қўлланиши нафақат назарий, балки муҳим амалий аҳамиятга ҳам эга.

8.8. Корхоналарининг молиявий фаолиятини таҳлил қилиш

Иқтисодиётни ривожлантириш шароитида хўжалик юритувчи субектларни иқтисодий мустақил ҳамда молиявий барқарор фаолият кўрсатишларида уларни оқилона бошқариш, ҳисоб-китоб юритишни бозор иқтисодиёти талабларига мослаш, бор моддий, молиявий ва меҳнат бойликларидан самарали фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатишни ташкил этиш, натижада юқори фойда олиб, давлат буджети олдидаги мажбуриятларини ўз вақтида бажариш резервларини ташкил этиш энг долзарб вазифалардан саналади.

Иқтисидиётни либераллаштириш шароитида корхоналар ва ташкилотларнинг молиявий ҳолатининг аҳамияти ошиб бормоқда. Корхоналар молиявий аҳволини ўрганишнинг мазмуни шундан иборатки, бунда ўз вақтида пул тушумларининг келиши, ҳисоблашиш интизомига риоя қилиш, хусусий ва қарз маблағларининг тўғри нисбатда бўлишини таъминлаш, молиявий тартиб ва интизомга, барча ишлаб чиқариш бўғинларида иқтисод ва тежамкорликка риоя қилиш муҳим аҳамият касб этади. Корхоналарнинг молиявий ҳолати кўп жиҳатдан – баҳо, кредит, фойда ва уни иқтисодий тақсимланиш механизмига боғлиқдир. Шу боис, ҳозирги шароитида ҳар қандай корхонанинг молиявий аҳволини билиш ва ўрганишга эътибор кучаймоқда.
Иқтисодчи олим Л.А.Бернстайн молиявий ҳолат таҳлилини ички ва ташқи таҳлил шаклида ўтказиш лозимлигини кўрсатган. Ташқи молиявий таҳлилни асосан ташқи фойдаланувчилар ўтказса, ички молиявий таҳлилни хўжалик субекти мутахассислари ўтказади¹⁸.
Корхонанинг молиявий-хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш молиявий таҳлилнинг якунловчи босқичи бўлиб ҳисобланади. Корхоналар молиявий ҳолатини таҳлил қилишнинг асосий мақсади – молиявий фаолиятдаги ютуқ ва камчиликларни аниқлаб, маблағ лардан янади тўғри фойдаланган ҳолда ҳисоб-китоб тартибини мустаҳкамлашга қаратилади. Демак, бу маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотиш, харажатларни тежаш, пул-молия алоқалари ва бошқа фаолиятларнинг бир-бирига боғлиқлигини кўрсатади.
Айниқса, маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотиш, махсус ва мақсадли маблағлар, захира жамғармаси, фойда ва зарарлар, турли хил ҳисоб-китоблар, қийматли қоғ оз ва векселлар бўйича маълумотлардан кў проқ фойдаланилади. Булар хўжалик фаолиятининг тўғри бошқарилиши, унинг молиявий барқарор бўлиши ва тўлов қобилиятининг яхшиланишига бевосита таъсир кўрсатади.
Корхона молиявий ресурсларини тўғри ва моҳирона бошқариш учун биринчи навбатда корхонанинг молиявий аҳволи ва ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги аниқланиши ва таҳлил қилиниши лозим бўлади.
Корхонанинг молиявий аҳволи молиявий ресурсларнинг турлар бўйича мавжудлиги, рақобатбардошлик даражаси, давлат ва бошқа хўжалик субектлари олдида мажбуриятларни бошқариш қобилиятини ифодаловчи кўрсаткичлар мажмуидир.

Корхона молиявий ҳолатини таҳлил қилишнинг асосий вазифаси қуйидагиларни баҳолаш ҳисобланади: - бухгалтерия баланси ва мулкий ҳолат кўрсаткичлари тузилмаси; - айланма маблағлар аҳволи, таъминланганлик ва фойдаланиш самарадорлиги; - молиявий барқарорлик; - ликвидлилик ва тўлов қобилияти; - ишга доир фаоллик: - ва бошқалар.

Корхона молиявий ҳолатини бухгалтерия баланси асосида дастлабки баҳолаш ҳисобот йили охирига бўлган баланс моддаларини йил бошига бўлган маълумотлар билан таққослаш йўли орқали амалга оширилади. Балансни таҳлил қилишда унинг тузилмаси аниқланади ва корхона маблағлари ҳамда уларнинг манбалари таркибида содир бўлган ўзгаришлар ўрганилади, маблағларни қанчалик тўғри жойлаштирилганлиги аниқланади ва корхона молиявий ҳолатига дастлабки баҳо берилади.Таҳлил учун қуйидаги жадвални келтирамиз (8.22 -жадвал).