Иқтисодий базис тушунчалар

Талаб ва таклиф таҳлили асослари

Режа:

• Талаб тушунчаси, унга таъсир қилувчи омиллар, графиги.
• Таклиф тушунчаси, унга таъсир қилувчи омиллар, графиги.
• Талаб ва таклиф функциялари.

Талаб ва таклифнинг бозордаги аҳамияти
Маълумки, давлатнинг аралашувисиз, талаб ва таклиф мувозанат ҳолатга келади ва унга асосан товарнинг бозор нархи ҳамда мувозанат маҳсулот ҳажми ўрнатилади.
Лекин, қандай қилиб, нарх ва маҳсулот ҳажми талаб ва таклифнинг баъзи бир характеристикалари билан боғланган? Қандай қилиб улар вақт бўйича ўзгаради ва қандай қилиб уларга умумий иқтисодий фаоллик, иш ҳақи харажатлари таъсир қилади? Нима учун талаб ва таклиф бозорлар (рақобатлашган, монопол, олигопол ва бошқа) бўйича фарқ қилади? Нима учун баъзи бир бозорларда товарлар танқис ва шу каби саволларга жавоб бериш учун талаб ва таклифни ўрганамиз.
Талаб (demand) - муайян нархларда ҳаридорлар томонидан сотиб олиниши мумкин бўлган товарлар миқдори.

• товарларнинг нархи;
• даромадлар миқдори;
• ўринбосар товарлар нархи;
• харидорларнинг диди;
• харидарлар сони;
• харидорларнинг ўзгаришларни кутиши.

Талабга таъсир этувчи омиллар.
Талаб қонуни - нархдан ташқари бошқа омиллар ўзгармаган шароитда талаб миқдори билан нарх ўртасидаги тескари боғлиқлик.
Талаб чизиғи - товар нархи билан сотиб олинадиган ушбу товар миқдори
ўртасидаги боғликликни ифодаловчи эгри чизиқ.
P
нарх
D
P
Q маҳсулот миқдори
Q
Талаб эгри чизиғи.
Таклиф (supply) - бу ишлаб чиқарувчилар ва сотувчилар томонидан муайян нархларда сотилиши мумкин бўлган товарлар миқдори.

Таклифга таъсир килувчи омиллар:

• товарлар нархи;
• ресурслар нархи;
• ишлаб чиқариш технологияси;
• молия воситалари;
• бозорга таклиф этиладиган бошқа товарлар нархи (турдош ўринбосар ёки бир-бирини тўлдирувчи товарлар)
• бозор нархининг ўзгариш эҳтимоли
• ресурслар ва ишлаб чиқариш қувватларининг етарли бўлиши ёки бўлмаслиги