Иқтисодий базис тушунчалар

Таклиф қонуни - тўғридан-тўғри нарх ўзгариши билан боғлиқ ҳолда таклифнинг ўзгариши.
Таклиф чизиғи - товар нархи билан таклиф қилинадиган ушбу товар микдори ўртасидаги богликликни ифодаловчи эгри чизиқ.
P нарх
S
P
Q маҳсулот миқдори
Q
Таклиф эгри чизиғи.
Бозор мувозанати

• бозорда таклиф миқдори билан талаб миқдори тенг бўлган ҳол;
• таклиф чизиғи билан талаб чизиғи кесишган нуқтага мувозанат нуқта дейилади.

S
P
P1
Q
Q2
Qе
Q1
E
D
Pе
P2
Ортиқча маҳсулот
Тақчиллик
Талаб ва таклиф чизиқлари
Мувозанат нуқта мувозанат нархни ва мувозанат маҳсулот миқдорини билдиради.
Мувозанат нуқтада таклиф қилинадиган ва талаб қилинадиган товар миқдори бир-бирига тенг бўлади. Бу нуқтада товар танқислиги ҳам, ортиқча товар ҳам бўлмайди.
Бозор шароитларини ўзгариши талаб ва таклиф мувозанатини бузилишига олиб келади, лекин бозорда, ўз ўзидан автоматик равишда, мувозанатни тиклаш тенденцияси мавжуд.

Таклиф эгри чизиғининг нархга боғлиқ бўлмаган ҳолдаги ўзгаришига таклиф ўзгариши дейилади. Ўзгармас таклиф эгри чизиғидаги бирор нуқтадан пастга ёки юқорига қараб ҳаракат қилишга таклиф миқдорининг ўзгариши дейилади.

P нарх
S
D
m1
P1
m2
P2
Q маҳсулот миқдори
Q2
Q1
Таклиф ўзгаргандаги янги мувозанат ҳолат.

Талаб ва таклифнинг ўзгариши

Кўпгина бозорларда бир вақтнинг ўзида ҳам талаб, ҳам таклиф эгри чизиқлари ўзгариб туради. Иқтисодий ўсиш юқори бўлганда истеъмолчилар даромади юқори бўлади, акс ҳолда даромадлар ҳам камаяди.

Баъзи бир товарларга бўлган талаб ҳам вақт бўйича ўзгаради, масалан, мавсумлар бўйича товарларга талаб; бир-бирини ўрнини босадиган товарлардан бирининг нархини ўзгариши; дид ва моданинг ўзгаришига қараб талабнинг ўзгариши.