Иқтисод ва молия / экономика и финансы 016, Усманов З. К., Тошкент давлат иқтисодиёт университети ҳузуридаги «Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари»

1­расм. Озиқ­овқат санаоти тармоғининг ялпи саноат маҳсулоти таркибидаги улушининг 
динамикаси (фоизда)
1
.
36
ИҚТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ

---

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 7
ўринлари ташкил этилди
1
. Маҳсулот миқ-
дори ортиши билан бир қаторда экспорт 
кўрсаткичлари ҳам ортиб бормоқда. Иқти-
содий ислоҳотларнинг дастлабки йиллари-
да Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган маҳсу-
лотлар фақат 5 та давлатга экспорт қилин-
ган бўлса, ҳозирга келиб улар Россия, Бра-
зилия, Германия, Латвия, Литва, Корея, 
Туркия, Бирлашган Араб Амирликлари каби 
80 дан ортиқ давлатга экспорт қилинмоқда. 
Фақатгина охирги 10 йилда мева шарбатла-
ри экспорти 2 баробарга, бошқа озиқ-овқат 
маҳсулотлари экспорти ўртача 1,5 баро-
барга ортди. Биргина мева-сабзавот 
тармоқ ларида экспортдан тушган тушум 
2014 йилда 1,5 млрд АҚШ долларини таш-
кил этган
2
. 
Амалга оширилган тадқиқотлар ва куза-
тувлар таҳлили натижаси шуни кўрсатмоқ-
даки, экспортнинг тахминан 70 фоизи ҳўл 
мева сабзавотларга, 22-28 фоизи қуритил-
ган меваларга, 1-2 фоизи қайта ишланган 
маҳсулотларга тўғри келмоқда. Бу ўз навба-
тида маҳсулотни жаҳон стандартларига мос 
равишда қайта ишлашни кенгайтириш, экс-
портбоп маҳсулот турини кўпайтириш ва-
зифаларини қўяди.
Шунингдек, тармоқдаги йирик ва ўрта 
корхоналар қайта ишлаш лойиҳавий қув-
ват ларидан максимал даражада фойдала-
наётгани йўқ. Тармоқдаги йирик корхона-
ларни тўлиқ қувватда фаолият кўрсата ол-
маётганига асосан бозор ва тизим тузилма-
сига оид омиллар сабаб бўлмоқда. Маъ-
лумки, озиқ-овқат саноати соҳасида хом 
ашё маҳсулотлар қишлоқ хўжалигида фер-
мер ва деҳқон ёки уй хўжаликлари томони-
дан етиштирилади. Қайта ишловчи уни со-
тиб олади ва қайта ишлаб ички бозорга со-
тиши ёки экспорт қилиши мумкин. Мана шу 
ишлаб чиқариш босқичларини мувофиқ-
1
Озиқ-овқат саноати корхоналари уюшмаси 
то мо нидан «Истиқлол йиллари: озиқ-овқат са-
ноатининг юксалиши одимлари» мавзусида 
оммавий ахборот воситалари ходимлари учун 
матбуот анжумани. http://m.oziq-ovqat.uz/uz/
press/foodnews/2015/08/490/
2
Ўша манба.
лаштиришда бир қатор муаммолар мавжуд. 
Жумладан, хом ашё етказиб берувчи ва иш-
лаб чиқарувчи ўртасида нархни белгилаш 
ва тўлов шаклида бир қатор муаммолар 
бор. Масалан, биринчиси нақд пулга со-
тишни режалаштирса, иккинчиси пул ўтка-
зиш орқали харид қилишни режалаштир-
ган. Ишлаб чиқарувчи ва экспортни қўл-
лаб-қувватловчи корхоналар ўртасида ҳам 
ҳудди шу тахлитдаги муаммолар мавжуд. 
Ваҳоланки, Савдо-саноат палатаси, «Ўзбек-
озиқовқатхолдинг» холдинг компанияси ва 
ТИФ «Миллий Банк» қошида экспортни 
қўл лаб-қувватлаш жамғармалари тузилган. 
Мана шу шаклдаги институтлар ва тадбир-
корлар ўртасида муносабатлар янада ри-
вожлантирилса мақсадга мувофиқ бўлар 
эди. Жаҳон амалиётига кўра, уларни битта 
кластерга бирлаштириш мумкин. Яъни хом 
ашё етиштирувчи, қайта ишловчи, экспор-
тёр ва логистика фирмаларининг битта 
клас терда мужассамлашуви иқтисодий са-
марадорликни янада оширади. 
Озиқ-овқат саноати мажмуасининг мин-
та қаларда ривожланиши таҳлили ҳудудлар-
аро бир қатор номутаносибликни кўрсат-
моқда. Буни сут маҳсулотлари ва мева-
сабзавот маҳсулотларини етиштириш ҳамда 
қайта ишлаш субтармоқлари мисолида 
кўриб чиқамиз.
Республикамизда 2014 йилда етишти-
рилган сутнинг катта қисми Самарқанд 
(12,6%), Қашқадарё (10,5%), Хоразм (9,6%), 
Фарғона (9,5%) ва Тошкент (8,7%) вилоят-
ларига тўғри келади
3
. Сут етиштиришда 
улуши кам бўлган минтақалар Қорақал-
поғистон Республикаси ва Сирдарё вилоя-
ти бўлиб, уларнинг мамлакат ялпи етишти-
рилган маҳсулотдаги улуши 5,1 фоизни 
ташкил этади. Етиштирилган сут хом ашёси-
ни қайта ишлашда Қашқадарё (ялпи хом 
ашёнинг 20,9%и), Тошкент вилояти (13,7%) 
3
Рақамлар муаллифлар томонидан Ўзбекистон 
ҳудудларининг йиллик статистик тўплами маълу-
мотлари асосида ҳисобланган. Ўзбекистон ҳудуд-
ларининг йиллик статистик тўплами. – Т., 2015. 
-87-96-б.
37
ИҚТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ

---