Иқтисод ва молия / экономика и финансы 016, Усманов З. К., Тошкент давлат иқтисодиёт университети ҳузуридаги «Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари»

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 7
ва Наманган (11%) вилоятлари етакчилик 
қилади. Наманган вилоятидаги йирик «Не-
стле Ўзбекистон» корхонаси (лойиҳа 
қуввати йилига 46 минг тонна) Андижон 
вилоятининг туташ туманларидаги сут хом 
ашёларини ҳам йиғиб қайта ишлайди. Сир-
дарё (1,8%), Навоий (2,2%) вилоятлари ва 
Қорақалпоғистон Республикаси (2,4%) сут-
ни қайта ишлашда улуши кичик минтақа-
ларга тўғри келмоқда
1
. Бу таҳлил шуни 
кўрсатадики, чорвани етиштириш ҳамда 
ривожлантириш озуқа базаси ва яйловга 
боғлиқ бўлиб, Қорақалпоғистон Республи-
каси, Навоий ва Сирдарё вилоятларида яй-
лов катта, бироқ бу имконият ушбу тар-
моқда етакчилик қилишда омил бўла олма-
япти. Сабаби сут тез айнийдиган маҳсулот 
бўлиб, йирик истеъмол бозорига яқин жой-
лашган ҳамда технологик ривожланган 
мин тақада ривожлантириш зарурлиги кў-
ринмоқда.
Жаҳон амалиётидан маълумки, сут маҳ-
сулотларидан пишлоқ, қаймоғи олинмаган 
қуруқ ёғли сут, ёғсиз қуруқ сут, сарёғ, каби 
узоқроқ сақланадиган маҳсулотлар кенг 
ҳажмда сотилади. Дунёда энг йирик сут экс-
портчиларидан Янги Зеландия ўзида ишлаб 
чиқарилган сутнинг 95%ини экспорт қи-
лади. У сут хом ашёсини қайта ишлаб 
юқорида қайд этилган тайёр маҳсулотларни 
олади ва асосан Хитойга экспорт қилади. 
Бу жараён агар сутни қайта ишлаш яхши 
йўлга қўйилса узоқ масофага транспорти-
ровка қилиш мумкинлигини кўрсатади. Шу-
нингдек, Халқаро сут федерацияси (IDF) 
маълумотларига кўра, Янги Зеландияда сут 
хом ашёсининг 100%и қайта ишланса (17,1 
млн тонна), АҚШда 99,4%и қайта ишланади 
(87 млн тонна), бу кўрсаткичлар Европа 
Иттифоқида 91% (135,8 млн тонна), Хитой-
да эса 73%ни, Бразилияда 68,8%ни, Россия-
1
Рақамлар муаллифлар томонидан Ўзбекистон 
ҳудудларининг 
йиллик 
статистик 
тўплами 
маълумотлари асосида хисобланган. Ўзбекистон 
ҳудудларининг йиллик статистик тўплами. – Т., 
2015. -87-96-б.
да 52%ни ташкил этади. Ўзбекистонда бу 
кўрсаткич 14-15%ни ташкил этади
2
.
Сўнгги йилларда ер юзида аҳолининг 
сони ўсиб бориши билан табиий ресурс-
ларнинг тақчиллиги ва аҳолининг озиқ-
овқатга бўлган талабни қондириш масала-
си долзарблашиб бормоқда. Жаҳон озиқ-
овқат ва қишлоқ ҳўжалиги ташкилоти (ФАО) 
маълумотларига кўра, сўнгги 25 йил даво-
мида қишлоқ хўжалигига ажратилган ер 
майдонлари бор-йўғи 2%га ошиб, 1,5 млрд 
гектарни ташкил этган, мева-сабзавотлар 
ва картошкага ажратилган ерлар майдони 
45% ошган. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш 
керакки, ҳозирги даврда, инсонларнинг 
озиқ-овқат билан таъминланишида мева-
сабзавотларнинг ўрни ошиб бориш тенден-
циясига эга, бундай ҳолат Ўзбекистонга ҳам 
тегишлидир. Мутахассисларнинг фикрига 
кўра, 2025 йилга бориб Ўзбекистон даро-
мадлари ўртачадан юқори бўлган мамла-
катлар қаторига киради ва озиқ-овқатларга, 
айниқса мева-сабзавотларга бўлган талаб 
ортиб бориши тахмин қилинмоқда. 
Жаҳон бозорида сотиладиган асосий 
мева-сабзавотларга олма, нок, банан, узум, 
апельсин, томат, картошка, пиёз ва 
бошқалар киради. Жаҳонда 2014 йилда 
мева-сабзавот бозори ҳажми 11,7%га 
ошиб, 1517,3 млрд долларни ташкил этди. 
Мутахассисларнинг фикрича, 2016 йилда бу 
кўрсаткич 2179 млрд долларга етади. 
Жаҳондаги мева-сабзавот айланмасининг 
68,5%и 
сабзавотлар 
улушига 
тўғри 
келмоқда, савдонинг асосий қисми, яъни 
68,1%и Осиё-Тинч океани минтақасига 
тўғри келмоқда, бунинг асосий сабаби ушбу 
минтақада деярли 5 млрд аҳоли яшайди
3
.
Жаҳон озиқ-овқат ва қишлоқ ҳўжалиги 
ташкилотининг маълумотларига (ФАО) 
2
Bulletin of the IDF No. 480/2015 – The con-
Bulletin of the IDF No. 480/2015 – The con-
tribution of school milk programmes to the nu-
trition of children worldwide. Date: 2015 – Pa-
ges: 216 http://www.fil-idf.org/Public/Publication.
php?ID=41397&ajax=true
3
«Fruit & Vegetables: Global Industry Guide». http://
www.researchand 
markets.com/reports/1961475/
fruit_and_vegetables_global_industry_guide.pdf 
38
ИҚТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ

---