|
Mavzu:Iste'molchining talabi va raqobat hulqi.
Reja:
Kirish
Iste'molchining talabi tushunchasi va uning iqtisodiy mazmuni.
Iste'mol hajmi va unga ta'sir etuvchi omillar.
Raqobatning iqtisodiy mohiyati va rivojlanish bosqichlari.
Raqobat shakllari va usullari.
O'zbekistonda iste'mol talabi raqobatchilik muhitining vujudga kelishi va antimonopol qonunchilik.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
Iste'molchining talabi tushunchasi va uning iqtisodiy mazmuni
Milliy iqtisodiyotda yalpi ichki mahsulotning asosiy qismi bo‘lgan
yangidan vujudga keltirilgan mahsulot, ya’ni sotilgandan keyingi
uning puldagi ko‘rinishi bo‘lgan milliy daromaddan iste’mol va
jamg‘arish maqsadlarida foydalaniladi. Keng ma’noda iste’mol jamiyat a’zolari iqtisodiy ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab
chiqarilgan tovar va xizmatlardan foydalanish jarayonini bildiradi. Bunda unumli va shaxsiy iste’mol farqlanadi.
Unumli iste’mol bevosita ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish
jarayoniga tegishli boiib, ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchidan ishlab chiqarish maqsadida foydalanish jarayonini anglatadi.
Shaxsiy iste’mol ishlab chiqarish sohasidan tashqarida ro‘y
berib, bunda kishilaming iste’mol buyumlaridan va xizmatlardan bevosita o‘zlarining shaxsiy ehtiyojlami qondirish maqsadida foydalanishi tushuniladi.
Shaxsiy iste’mol o‘z navbatida ikki turga bo‘linadi: moddiy hamda nomoddiy ne’mat va xizmatlar iste’molidan iborat boiadi.
Moddiy iste’mol - ehtiyojlami qondirishda moddiy
ko‘rinishdagi ne’matlardan foydalanish. Bularga oziq-ovqat,
kiyim-kechak, uy-joy, turli xil buyumlar, uy-ro‘zg‘or buyumlari va
boshqalardan foydalanishni misol keltirish mumkin.
Nomoddiy ne’mat va xizmatlar iste’moli - ehtiyojlami
qondirishda nomoddiy ko‘rinishdagi ne’mat va xizmatlaming
nafli xususiyatlaridan foydalanish. Bularga bilim olish, musiqa tinglash, sogiiqni tiklash, advokat xizmatidan foydalanish va boshqalami
misol keltirish mumkin.
Yakka tartibdagi yoki jamoa boiib iste’mol qilish ham farqlanadi.
Alohida shaxsning o‘z ixtiyorida boigan ne’matlarni iste’mol
qilishi yakka tartibdagi iste’molga, jamiyat a’zolari turli guruhlarining ne’matlardan birgalikda foydalanishi jamoa boiib
iste’mol qilishga kiradi. Masalan, ovqatlanish, kiyinish, badiiy asarlar о‘qish yakka tartibdagi iste’molni, jamoat transportidan foydalanish, o‘yingohlarda sport o‘yinlarini tomosha qilish, sihat maskanlarida sogiiqni tiklash jamoa boiib iste’mol qilishni anglatadi.
Milliy daromadning jamiyat a’zolari moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirishga sarflanuvchi qismi iste’mol fondi deb ataladi. Iste’mol fondi butun aholining shaxsiy iste’molini, aholiga
ijtimoiy xizmat qiladigan muassasalardagi, shuningdek, ilmiy muassasalar va boshqarishdagi barcha sarflami o‘z ichiga oladi. Iste’mol fondining shaxsiy daromad shaklida aholi qo‘liga kelib
tushadigan qismi iste’mol sarflari maqsadida ishlatiladi. Iste’mol
sarflari - bu aholi daromadlariuing tirikchilik ne’matlari va xizmatlar uchun ishlatiladigan qismi. Aholi o‘z daromadini sarflar
ekan, bugungi (joriy) iste’mol hamda kelgusidagi iste’mol hajmini
oshirish o'rtasida tanlovni amalga oshiradi. Jumladan, ,2015-yilda
iqtisodiyotimizni yuqori sur’atlar bilan barqaror rivojlantirishga erishganimiz aholi daromadlarini yanada ko‘paytirish, odamlarimizning
hayot darajasi va sifatini oshirish uchun mustahkam asos yaratdi.
Talab - bu iste'molchilar istagan va ma'lum vaqt davomida ma'lum bir narxda sotib olishlari mumkin bo'lgan narxlar va tovarlar miqdori o'rtasidagi bog'liqlik. Talab tushunchalari bilan talab miqdori o'rtasidagi farqni ajratish kerak. Talab qilingan miqdor - xaridor ma'lum narxda sotib olishga tayyor bo'lgan tovar miqdori, tovarga bo'lgan umumiy talab esa iste'molchining tovarni har xil narxlarda sotib olishga tayyorligi. Iste'molchilar talabini turli omillar shakllantiradi.
Iste'molchilar talabining tuzilishi va shakliga tumanning mikroiqtisodi, iqlimi, moddiy omili, aholining madaniyat darajasi, uning professional va milliy tarkibiy qismlari va, albatta, moda tendentsiyalari ta'sir ko'rsatadi. Do'konlarda va ishlab chiqarilgan mahsulotlar zanjirlarida talabni o'rganishning turli usullari qo'llaniladi. Sotuvchi kompaniya tomonidan belgilanadigan har qanday narx mahsulotga talab darajasiga qandaydir ta'sir ko'rsatadi. Tovarlarning ma'lum vaqt davomida bozorda har xil narxlarda sotilishini bilib olishingiz mumkin. Oddiy vaziyatda narx va teskari proportsional munosabatlarda joylashgan: narx qancha yuqori bo'lsa, talab shunchalik past bo'ladi. Shunga ko'ra, narx qancha past bo'lsa, talab shunchalik yuqori bo'ladi. Mahsulot narxini ko'tarish orqali kompaniya mahsulotni kamroq sotadi. Byudjetdagi ko'plab iste'molchilar muqobil mahsulotlarni tanlashga duch kelganda, ular uchun juda qimmat bo'lganlarni sotib olishadi
Amaldagi talabning kattaligi tovarlarning hajmini, ularning ma'lum bir bozorda sotilishining umumiy narxini taqqoslash va ushbu bozor joylashgan hududda yashovchi ushbu mahsulotning potentsial iste'molchilarining sonini aniqlash orqali aniqlanishi mumkin. Kelajakda kutilayotgan marketing harakatlarining turli omillari ta'sirini hisobga olgan holda, bashorat qilishning turli usullarini qo'llash orqali istiqbolli talabni aniqlash mumkin. Narx bo'yicha talabning egiluvchanligini baholash mahsulotni sotishning ma'lum hajmi uchun bozor tomonidan qabul qilinishi mumkin bo'lgan maksimal narxni ko'rsatadi.
Umumiy talabning katta qismi uy xo'jaliklarining tovar va xizmatlarga bo'lgan talabi yoki iste'molchilar talabi.Rivojlangan mamlakatlarda uning ulushi umumiy talabning 60% dan ortig'ini tashkil etadi. Shuning uchun yalpi talab va uning dinamikasi, avvalo, iste'molchilar talabi darajasi va dinamikasiga bog'liq.
Iste'molchilarning tovar va xizmatlarga doimiy talab darajasidagi narxlari quyidagi omillar bilan belgilanadi:
uy xo'jaliklarining bir martalik daromadlari hajmi;
oilaviy mulk hajmi
va undan olinadigan daromad.
Uy xo'jaligi sektori umumiy qiymat ekanligini hisobga olgan holda iste'molchilar talabi darajasini belgilovchi maxsus omillarga quyidagilar ham kiritilishi kerak.
aholining daromadlari
oilaviy mulk hajmi bo'yicha farqlanish darajasi;
aholi soni.
Do'stlaringiz bilan baham: |
