Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TO FORM THE CAPACITY OF CHEMISTRY TEACHERS TO USE INFORMATION AND 
COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN THE PROCESS OF PROFESSIONAL DEVELOPMENT 
 
Sarimova D.S. – Senior teacher of Tashkent Regional Center for Retraining and 
Professional development of Public Education 
 
Annotation.
The process of formation of ICT – competence of teachers in the context 
of professional development and suggests a variable method of formation of ICT –
competence of teachers are analyzed in the article. 
Key words:
information and communication technologies, electron learning programs, 
professional development centers, knowledge, capable, skills, qualifications, competence. 
Ilg‘or kompyuter texnologiyalarining amaliyotga keng joriy etilishi bois, bugungi kunda 
har qanday muassasaning olib borayotgan faoliyatlarni axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining ishtirokisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Albatta, mazkur muassasalar uchun 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalari va elektron dasturlardan foydalanishni 
54

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
yaxshi biladigan mutaxassislar zarur. O‘z kasbining ustasi, mutaxassisligi bo‘yicha mukammal 
bilim, ko‘nikma va malakalarni egallagan, zamonaviy ta’lim va tarbiya jarayoni ehtiyojlarini 
qondirishga xizmat qilaoladigansalohiyat(kompetent)li o‘qituvchilar ta’lim muassasalarining 
nufuzidir. Bunday e’tirofga sazovor bo‘lgan pedagog o‘z kasbiy bilimlarini muntazam 
yangilab, kasbiy mahoratini yanada oshirib borishi, o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalashdagi 
bosh ijrochi sifatida zamon bilan hamnafas bo‘lishi, ta’lim ehtiyojlariga javob bera oladigan 
bugungi globallashuv davrida zamonaviy sharoitlarga tezkor va samarali moslashib, zaruriy 
bilimlarni jadal egallashlari lozim. 
Jamiyatning axborotlashuvi sharoitida turli sohalar kabi ta’lim tizimida ham axborot 
muhiti shakllanib kengayib bormoqda. Ammo bugungi kunda umumta’lim muassasalari 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalari hamda elektron ta’lim dasturlari bilan 
ta’minlangan bo‘lsa-da, ulardan amaliyotda samarali foydalanilmayotganligi ham sir emas. 
O‘tkazilgan so‘rovnoma, test, axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga oid topshiriqlar 
asosida aksariyat umumta’lim maktablariningtabiiy fan o‘qituvchilarida axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish 
kompetentliligi shakllanmaganligi 
o‘rganildi. Olib borilgan tadqiqot ishlari va o‘qitish jarayonida axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha adabiyotlar tahlili asosida malaka oshirish 
jarayonida kimyo fani o‘qituvchilari misolida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan 
foydalanish bo‘yicha salohiyatli mutaxassislarni tayyorlash zarurati o‘rganiladigan dolzarb 
masalalardan degan xulosaga kelindi. 
Kompetensiya va kompetentlilik terminlari ta’lim tizimida juda keng qo‘llanilmoqda. 
Kompetensiya lotincha so‘z competentia – “huquq bo‘yicha mansublik” ma’nosida inson 
puxta biladigan, yaxshi bilimga va tajribaga ega masalalar doirasini anglatadi.
1
Kompetentlilik kategoriyasiga bir qancha olimlar tomonidan turlicha tavsiflar berilgan. 
Masalan rus olimi A.N.Shukin “kompetentlilik – bu, shakllangan kompetensiyalar asosida 
faoliyat yuritish qobiliyatini belgilovchi shaxsning xususiyatidir” deb tavsiflaydi. 
2
O‘quv adabiyotida kompetentlik – bu shaxsning o‘z-o‘zini namoyon etishi, olamdagi o‘z 
o‘rnini topishiga imkon yaratuvchi bilim va ko‘nikmalar, bilimdonlikning birlashuvi bo‘lib, 
buning oqibatida ta’lim yuksak rag‘batlangan va asl ma’noda shaxsiy yo‘naltirilgan, shaxsiy 
yashirin imkoniyatning o‘ta talab qilinishini, shaxsning atrofdagilar tomonidan tan olinishini 
va uning o‘z qadrini anglab yetishini ta’minlovchi xususiyat kasb etish ma’nosida 
izohlanilgan.
3
J.E.Usarovning tadqiqot ishida “kompetentlik – bu shakllangan kompetensiyalar 
asosida shaxsning qandaydir faoliyatida o‘zini samarali ravishda ro‘yobga chiqara olishi” deb 
izohlanilgan
4
. 
Kompetentlilik termini ko‘proq inson(shaxs)larga nisbatan qo‘llaniladi. Ma’lum 
mutaxassislik yo‘nalishida kompetentli bo‘lgan shaxs o‘z sohasi bo‘yicha erishgan bilim, 
ko‘nikma va malakalari amaliyotga samarali to‘g‘ri qo‘llay olish qobiliyatiga, shuningdek, o‘z 
sohasi bo‘yicha turli g‘oyalarni ilgari sura oladi va ijobiy natijalarga erishadi. 
1
Словарь иностранных слов. - 17-е изд., испр. 

М.: Рус. яз., 1988. 

608 с. 
2
Щукин А.Н. Компетенция или компетентность. Русский язык за рубежом. – № 8. – 2008. – С. 14-20. 
3
БолотовВ. А., Сериков В. В. Компетентностная модель: от идеи к образовательной программе. Педагогика. – 2003. – № 10. –С. 
8-14. 
4
UsarovJ.E. 
Tayanchvafangaoidkompetensiyalarasosidata’limmazmuninitakomillashtirishvao‘quvchilarkompetentliginirivojlantirish.Pedagogika 
fanlari doktori(DSc)ilmiy darajasini olish uchun tayyorlangan dissertatsiya avtoreferati. 

Тoshkent, ТDPU, 2019, 

66 bet. 
55

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari – kompetentlilik deyilganda, keng ma’noda 
shaxsning 
turli 
(o‘quv, 
kasbiy, 
shaxsiy) 
vazifalarni 
axborot-kommunikatsion 
texnologiyalardan foydalangan holda hal qilish salohiyati tushuniladi. Tor ma’noda axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari - kompetentlilik deyilganda, o‘qituvchining o‘z pedagogik 
faoliyatida o‘quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun axborot-kommunikatsion 
texnologiyalardan mustaqil foydalanish jarayonida namoyon bo‘luvchi shaxsiy sifat kabi 
tushunish zarur. 
Malaka oshirish jarayonida mutaxassislik o‘quv bloki va modullarida o‘qituvchining 
malaka oshirishga bo‘lgan ehtiyojini aks ettirish uning ma’lum talablarga mos keluvchi kasbiy 
faoliyati va shaxsiy sifatlari asosida amalga oshiriladi. Kimyo fani o‘qituvchilarini malakasini 
oshirish jarayonida mutaxassislik blokida “Kimyo fanini o‘qitishda axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari”ni o‘rgatishning maqsadi malaka oshirish sharoitida umumiy o‘rta ta’lim 
maktablari o‘qituvchilarini zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali 
foydalanish imkoniyatlarini oshirishga qaratilgan. Modulning maqsadiga ko‘ra belgilangan 
vazifalar asosida tinglovchi bilishi lozim bo‘lgan talablar, egallashi lozim bo‘lgan ko‘nikma va 
malakalar hamda tinlovchida shakllanishi lozim bo‘lgan kompetensiyalar keltirilgan. 
1
Malaka oshirish sharoitida tinglovchilarga o‘quv jarayonida axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini qo‘llash moduli bo‘yicha 12 soat o‘quv yuklamasi bajariladi. Modul 
dasturini asosida o‘tkazilgan amaliy mashg‘ulotlar natijasiga ko‘ra, o‘qituvchilarda axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari – kompetentlikni shakllantirish darajasining pastligiga 
quyidagi: