Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
SUBJECT "HISTORY OF STATEHOOD OF UZBEKISTAN"USE OF GRAPHIC ORGANIZERS 
IN TEACHING 
 
Boymirzayev X.K.–teacher of Namangan State University 
 
Annotation.
Interactive methods, in particular, graphic organizers (GO) are actively 
used in the organization of modern education. Graphic organizers give an opportunity to 
clearly define the direction of educational activities, develop students' skills of analytical and 
logical thinking. GO also play a special role in determining the creative approach of students 
to mastering the material. The article is about the methodological importance of using GO 
in teaching the academic discipline “History of Uzbek statehood” in universities. 
Key words:
an academic discipline “History of Uzbek statehood”, teaching an academic 
discipline “History of Uzbek statehood”, interactive methods, graphic organizer (GO), GO 
“Visual chronotope”, GO “Mind map”. 
Zamonaviy o‘qitish tizimida shaxsga yo‘naltirilgan taʼlim turlaridan foydalanishga 
eʼtibor qaratilmoqda. OTMda shaxsga yo‘naltirilgan taʼlim turlaridan foydalanish 
talabalarning ichki imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish, qobiliyatlarini to‘la namoyon etishga 
xizmat qiladi.
Shaxsga yo‘naltirilgan taʼlim turlari innovatsion xarakterga ega bo‘lib, o‘qitish jarayoni 
noanʼanaviy, nostandart tashkil etiladi. Shu bilan birga taʼlim jarayonida talabalarning 
erkinligi taʼminlanadi, bu esa o‘qitish jarayonining qiziqarli bo‘lishini taʼminlaydi. Erkinligi 
taʼminlangan sharoitda esa talabalarning o‘quv-bilish faolligi ortadi.Mavjud sharoitda 
interfaol taʼlim – umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va oliy taʼlim tizimida keng ommalashgan 
shaxsga yo‘naltirilgan taʼlim turlaridan biri sanaladi.
Mazkur taʼlimning asosiy tayanch tushunchasi “interfaol” atamasidir. “Interfaol” (ingl. 
“interact”; “inter” – o‘zaro, ikki taraflama, “act” – harakat qilmoq, ish ko‘rmoq) tushunchasi 
lug‘aviy nuqtayi nazardan o‘zaro, birgalikda, birga harakat qilish maʼnolarni anglatadi
1
/
2
. 
Mazkur taʼlimning tarkibiy elementi interfaol metodlar sanaladi. “Taʼlim jarayonida 
talabalar hamda o‘qituvchi o‘rtasida hamkorlikni qaror toptirish, faollikni oshirish taʼlim 
oluvchilar tomonidan bilimlarni samarali o‘zlashtirish, ularda shaxsiy sifatlarni 
rivojlantirishga xizmat qiladigan metodlar interfaol metodlar sanaladi”
3
. 
Interfaol metodlarning asosiy g‘oyasi “pedagog va o‘quvchilar (talabalar) o‘rtasidagi 
dialog yoki suhbatga asoslangan o‘zaro aloqa”
4
ni tashkil etishdan iborat. “O‘quvchi 
(talaba)lar o‘zlarining muvaffaqiyati va intellektual jihatdan mustaqil ekanligini his qilishga 
imkon beradigan yuqori darajadagi qulay sharoitni yaratish”
5
maqsadini ko‘zlovchi interfaol 
metodlar “nafaqat pedagog va o‘quvchilar (talabalar) o‘rtasida keng ko‘lamli o‘zaro aloqani 
1
Педагогика: 1000 тасаволга 1000 тажавоб / Мет.қўлл. У.И.Иноятов, Н.А.Муслимов, М.Усмонбоева, Д.Иноғомова. – Тошкент: 
НизомийномидагиТДПУ, 2012. – 140-141-б. 
2
Усмонбоева М., Арипова М., Мўминова Д. Таълим жараёнида интерфаол методлардан фойдаланиш. – Т.: “Lesson Press” 
нашриёти, 2019. – 5-8-б. 
3
Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб / Мет.қўлл. У.И.Иноятов, Н.А.Муслимов, М.Усмонбоева, Д.Иноғомова. – 
Тошкент: Низомий номидаги ТДПУ, 2012. – 140-141-б. 
4
Интерактивные методы обучения // https:// spravochnick. ru/pedagogika/teoriya_obucheniya/interaktivnye_metody_obucheniya 
5
Интерактивные методы обучения // https:// spravochnick. ru/pedagogika/teoriya_obucheniya/interaktivnye_metody_obucheniya 
81

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
taʼminlashga, shu bilan birga o‘quvchi (talaba)lar o‘rtasida ham o‘zaro hamkorlikni yo‘lga 
qo‘yish uchun ham yo‘naltirilgan”
1
.
Interfaol metodlarni ularning nazariy va amaliy yo‘naltirilganligi, turi va xarakteridan 
kelib chiqqan holda quyidagicha tasniflash mumkin: 
1. Interfaol metod – taʼlim jarayoni ishtirokchilarining o‘zaro muloqoti, ular o‘rtasida 
yuzaga keladigan interfaollik asosida aniq taʼlimiy maqsadga erishish yo‘li, usuli. Bu 
guruhdagi interfaol metodlarni qo‘llashda aniq taʼlimiy maqsad ko‘zlanadi. Masalan, “Blits-
so‘rov” metodi qo‘llanilganda maqsad o‘qituvchi tomonidan berilgan qisqa, aniq savolga 
talabalarning qisqa, lo‘nda, aniq javob qaytarishiga erishishdir.
2. Faol o‘qitish strategiyasi (yun. “strategiya” – “stratos” – qo‘shin, “ago” – boshlab 
boraman) – natija bevosita talabalarning tayyorgarlik, bilim va faollik darajasi, ular o‘rtasida 
o‘zaro muloqot, interfaollik asosida taʼminlanadigan, shu bois samaradorlikka erishishni 
avvaldan bashoratlash imkonini bermaydigan interfaol metodlar.
Аksariyat holatlarda “taʼlim strategiyasi” tushunchasi “faol o‘qitish strategiyasi” 
atamasining muqobili sifatida qo‘llaniladi. Аmmo bunday yondashish to‘g‘ri emas. Binobarin, 
“taʼlim strategiyasi” tushunchasi faol o‘qitish strategiyasi” atamasiga nisbatan keng maʼnoni 
ifodalaydi. 
3. Grafik organayzer – o‘zining grafik (vizual) ko‘rinishiga ega interfaol metodlar bo‘lib, 
ular yordamida talabalar o‘quv materiali yoki uning muayyan qismiga oid maʼlumotlarni 
yaxlit yoki qisman ko‘rgazmali tarzda ifodalaydi. Boshqacha aytganda, grafik organayzerlar 
“o‘quv axborotlarini yodda saqlash, o‘zlashtirish, tahlil qilish yoki qo‘llashda samaradorlikka 
erishish uchun ularni qog‘oz varog‘i yoki kompyuter ekranida yoritish”ga hamda bilimlarni 
o‘zlashtirish, mustahkamlash jarayonini osonlashtirishga xizmat qiladi
2
.Аyni o‘rinda 
“O‘zbekiston davlatchiligi tarixi” o‘quv fanini
3
o‘qitishda interfaol metodlar sirasiga kiruvchi 
grafik organayzerlardan foydalanishga oid misollar keltiriladi. 
1. Tadqiqotni olib borish davrida dissertant tomonidan interfaol xarakterdagi faol 
o‘qitish strategiyasi ham asoslandi. Ushbu strategiya “Vizual xronotop” deb nomlanib, u 
“vaqt-makon” tamoyili bo‘yicha muayyan tarixiy jarayon mohiyatini yoritishga xizmat qiladi. 
“Vizual xronotop” strategiyasi o‘zining mohiyatiga ko‘ra talabalarni kichik guruhlarda o‘quv 
topshirig‘i yuzasidan yechimlarni topish, mantiqiy va ijodiy fikrlashga yo‘naltirish 
imkoniyatiga ega. Tadqiqotni olib borish chog‘ida mazkur strategiyadan “O‘zbekistonda ilk 
davlatlarning shakllanishi va rivojlanish bosqichlari” mavzusini o‘rganishda foydalanildi.
Strategiyadan foydalanishda quyidagicha yo‘l tutildi:
1) talabalar akademik guruhning umumiy sonidan kelib chiqqan holda ikkita katta 
guruhlarga ajratildi;
2) guruhlarning har biriga bir xil mazmundagi, ammo alohida-alohida tarixiy 
jarayonlarning mohiyatini yoritishdan iborat o‘quv topshirig‘i berildi;
3) guruhlar tomonidan topshiriq bajarilgach, muhokama tashkil etilib, raqib guruhlar 
bir-birlarining yechimlarini o‘zaro baholadi;
4) pedagog bildirilgan fikrlar va o‘zining shaxsiy yondashuvi asosida guruhlarning ishiga 
yakuniy baho berdi. 
1
Интерактивные методы обучения // https:// spravochnick. ru/pedagogika/teoriya_obucheniya/interaktivnye_metody_obucheniya 
2
Как графические органайзеры помогают организовать себя и свою учебу? // https://masam.by/graficheskie-organajjzery. 
3
“Ўзбекистон давлатчилиги тарихи” ўқув фанидан ЎУМ / Тузув.: Х.К.Боймирзаев. – Наманган: НамДУ, 2020. – 320 б.
82

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
O‘quv topshirig‘i: Janubiy O‘zbekiston hududida kechgan eng qadimgi o‘troq 
dehqonchilik jarayonlarining umumiy mohiyatini yoritish: 
1-guruh: Sopolli bosqichi. 
2-guruh: Jarqo‘ton bosqichi. 
Guruhlarga quyidagi ish qog‘ozlari taqdim etildi: