|
ILMIY AXBOROTNOMA UNIVERSITET HAYOTIDAN
2017-yil, 2-son
Tadqiqotchi fikricha, Amir Temur saroyida xizmat qiluvchi fanning k
oʻplab sohalari boʻyicha,
hattoki qurilish, hunar egalarining z
oʻr qiziqishiga ustalari bilan zoʻr munosabatda boʻlgan, hamda
musiqa, adabiyot va nazm sohasini chuqur bilgan.
Temur davrida Samarqand shahri yangicha usulda qayta quriladi. Rui Gonzalis ta’kidlashicha,
“Unda (Samarqandda) barcha narsalarni tartib bilan sotish uchun katta joy b
oʻlmaganligi sababli
podshoh shahar b
oʻylab katta koʻcha (rasta) chiqarishni, uning ikki tomonida esa mol sotish uchun
d
oʻkonlar qurishni buyurdi. Bu koʻcha –rasta shaharning bir chekkasidan boshlanib, butun shaharni
kesib
oʻtishi va uning ikkinchi chekasiga chiqish kerak edi. Bu ishni podshoh oʻzining ikki mirossiga
(mirzosiga) topshirdi va agar ular bu vazifani bajarishga astoydil kirishmasalar, odamlarni kechayu-
kunduz ishlashga majbur qilmasalar boshlari ketishlarini uqtirdi. Marosslar ishga tushdilar. Podshoh
k
oʻrsatib bergan yerdan koʻcha rasta qurishga kirishildi. Rasta oʻtadigan yerlarda uchraydigan uy-
joylar, ular kimniki ekanligidan qat’iy nazar, buzila boshlandi. Bir guruh kishilar buzish ishlarini
tugatishlari bilan ularning
oʻrniga boshqa guruh odamlar kelib qurilishni tezlashtirib yuborardilar.
K
oʻchani juda keng qilib oldilar, uning ikki tomonidan savdo doʻkonlari qurdilar. Bu нerda ishlovchi
odamlar maosh haqlarini shahar hisobidan olardi. Ishga olinishda ham, talabnoma qanchalik k
oʻp
b
oʻlmasin,shu ish qoʻlidan keladigan odamlar tanlanar edi. Kunduz kuni ishlaganlar ketishi hamona
kechasi ishlovchilar kelardilar. Birovlar y
oʻlga tushgan uy joylarni buzsalar, ikkinchilari er tekislar,
ular kechayu kunduz shovqin-suron bilan ishlar edilar. Natijada kishini hayratga soladigan ishlar
qilindi”[5]. Yuqoridagi fikrlardan k
oʻrinib turibdiki. Amir Temur davrida Samarqand shahrini qayta
qurishda va bunyodkorlik ishlarini olib borishda qattiqq
oʻllik, tartib-intizom bilan har bir soha ishlari
b
oʻyicha mutaxassislarni jalb qilish asosida bunyodkorlik ishlari avj oldirilgan.
I.M.M
oʻminov ta’kidlashicha, nima uchun Amir Temur Samarqand shahrini oʻz
hokimiyatining markazi qilib tanladi. Birovlar bunga sabab qilib birinchi egallagan shahri Samarqand
ekanligini k
oʻrsatsalar, boshqa birlari ob-havosining yaxshiligida, tabiatining goʻzalligida, yana
boshqalari Samarqandning qadimdan dunyoga ma’lum b
oʻlganligi, Afrosiyob shu shahardan Turon
mamlakatini boshqarganligi Temurning shu shaharni poytaxt qilib tanlashiga sabab b
oʻlgan, deb
taxmin qilingan. I.M.M
oʻminov fikricha, Samarqand qulay geografik holatga ega boʻlib,
Movaraunnahrning
oʻrtasiga joylashganligidir. U sersuv boʻlib, uni uch tomondan togʻ oʻrab olganligi,
unda havoning uch oqimi-to
gʻ, daryo va keng yaylov, daraxtzor vodiy, adir qoʻshilib xushmanzarali,
xush tabiatli, orombaxsh iqlim barqarorligi , juda katta qurilish materiallari, hamda qimmatbaho rangli
va nodir metall konlariga ega ekanligi, undan davlat ishida ma’lum darajada foydalanish mumkin edi.
Shu omillar Temur tomonidan Samarqandning
oʻz davlatining poytaxti qilib olinishiga asos
b
oʻlgandir, [5] -deb uqtiradi. Menimcha, akademik Ibrohim Moʻminov Amir Temurning Samarqand
shahrini poytaxt qilib olish sabablarini har tomonlama t
oʻgʻri ilmiy asoslab bergan.
Risolada dastlab Samarqandning haqiqiy nomi Semizkent, badavlat qishloq, ya’ni semiz
degani katta - boy, t
oʻla degani, kent esa-qishloq degan ma’noni anglatishini, Samarqand degan nom
shundan kelib chiqqan degan
gʻoyani ilgari surgan. Darhaqiqat, uning boyligi faqat oziq-ovqat bilan
oʻlchanmasligini, bu yerda ipak, atlas, sendal, shoyi kabi matolar koʻplab chiqarilgani; moʻyna va
ipakdan astarliklar, turli xil surgichlar, ziravorlar, shuningdek, tilla rang va zangori buyoqlar ishlab
chiqarilgani haqida ma’mumotlarni keltirgan. Bu shuni anglatadiki,
oʻsha davrlarda shaharlar ichida
eng boy shahar Samarqand ekanligi anglanadi.
Risolada Temur davrida qonunbuzarliklarga qarshi vaqti-vaqti bilan reviziya - taftish, tergov
qilish,
oʻz amalini suiste’mol qilish poraxoʻrlik, doimiy ichkilik, maishiy buziqlik kabilarga juda qattiq
choralar k
oʻrilgan. Eng muhimi Amir Temur Xalq hurmatini qozonishga harakat qilgani, lekin shunga
qaramasdan fuqaroni q
oʻrqinch va umid orasida saqlagani, yaxshilarga, qaysi millatdan boʻlishidan
qat’iy nazar odamlarga yaxshilik qilgani,
gʻarazli odamlar va sotqinlar davlatdan quvilgani, qoʻrqoq va
pastkash odamlarga
oʻzlariga loyiq ishlar bilan ta’minlangani, ular ma’lum chiziqdan chiqishlariga
y
oʻl qoʻyilmagani, tobe mamlakatlarda adolat eshigi ochiq boʻlganligi hamda oʻgʻirlik va talonchilikka
juda qattiq kurashilganligi hamda y
oʻlovchilar xavfsizligini ta’minlash, oʻsha davrdagi soliq tizimi
masalalarini manbalar asosida yoritib bergan.
Risolda
oʻsha davrda Temurning tayanchi uning qoʻshinlari hisoblanib Osiyoda eng qudratli
armiyasiga ega b
oʻlgan. Ali Yazdiy “Zafarnoma” da Temur vaqti- vaqti bilan musiqa sadolari ostida
q
oʻshinlarning paradini oʻtkazib turganligini qayd etadi. Har bir harbiy qisimning kiyimlari turlicha
b
oʻlib, bir-biridan farqlanib turgan. Amir Temur qoʻshinlari tomonidan 1402-yilda Boyazidning 200
174
Do'stlaringiz bilan baham: |
